خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که در سال‌های طولانی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.
در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه شدند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.
در سی و هفتمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی»، به سراغ پروژه «عاشورای سپید» مشتمل بر خوانش صوتی ۸۹ قطعه شعر سپید عاشورایی با صدای عبدالعظیم صواعدی و انتخاب موسیقی و نظارت صوتی محسن جلیلی رفتیم که سال ۱۳۹۴ توسط موسسه هنر و ادبیات «هلال» در قالب یک اثر ادبی موسیقایی پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
«پشت عشق را لرزاند»، «اسم دیگر انسان»، «آیینه»، «آفتاب زاد»، «عاشقانه»، «عزادار»، «باغی برتپش»، «به موقع»، «دریاهای خالی»، «عاشوراییان»، «دچار»، «تا افق‌های همیشه»، «آن سه روز»، «اباالفضل دست ها» عنوان قطعاتی هستند که در این آلبوم گنجانده شده اند.
محسن جلیلی آهنگساز، نوازنده، انتخاب کننده موسیقی‌ها و ناظر کیفی اثر درباره این پروژه نوشته است:
«سلام براو که هرشب چشم‌ها و چشمه‌ها داستانش را با مهتاب زمزمه می‌کنند. تا گوش صبح دم، ماجرایش را بشنود و … بامداد را (با یاد او) آغاز کند. شعر و موسیقی، زبان «دل» و «احساس» هستند و بی گمان، آن چه از دل خیزد لاجرم بردل نشیند… و همچنین است نثرهای فصیح، شعرهای سپید… و شعرهای نیمایی.
نوای «ساز» انسان را به عالم آرزوها می‌کشاند … و شعری نغز و بدیع به او بال و پر خیال می بخشد تا بتواند در آسمان‌هایی که روح حساس سرمدی برای وی به وجود آورده، پرواز… و با مبدا و کل که هستی بخش عالم وجود است، راز و نیاز کند…
مجموعه پیش رو که نتیجه طبع و روایت استاد عبدالعظیم صاعدی است بی گمان یکی از کم نظیرترین مجموعه‌های شعر عاشورایی است که تاکنون پیشکش فرهیختگان، علاقه مندان و ارادتمندان اهل بیت (ع) شده و با شیوه‌ای بدیع اثر و با چشم اندازی متفاوت به واقعه عظیم عاشورا پرداخته است. در انتخاب موسیقی در حد بضاعت و توان سعی شده است موسیقی، همراه و موید کلام باشد و شنونده را در فضای ذهنی شاعر قرار دهد.
محرم «زمان» و کربلا «مکان» و حسین (ع)» محور اساسی ایستادگی توحید در برابر تمامی وابستگی‌های غیرتوحیدی است. امیدوارم همه روز، درسی نو از مدرسه عاشورا بیاموزیم و حسینی بمانیم.»
سید محمدسادات اخوی کارشناس و پژوهشگر هم درباره این آلبوم نوشته است:
«به یک دهه نمی‌رسد که استاد عبدالعظیم صاعدی (شاعر و نویسنده) را می‌شناسم. با این که شعر نو را دوست داشته باشم و دارم اما کم پیش آمده که با شعر سپید، رفیق گرمابه و گلستان شوم. تا این که شعرهای استاد را خواندم و سایه حضور مهربان و پدربزرگی اش بر قلم و زندگی ام افتاد.
شعرهای سپید استاد، جهانی متفاوت (بسیار متفاوت) با شعرهای سطحی برخی از سپیدسرایان گریزان از وزن و قافیه و خیال غیره دارد. وقتی درباره خدا می‌سراید، منظورش موجودی ورای عالم هستی است اما هرگز چنان دورش نمی‌کند که نیابی اش … وقتی از آفریده‌هایش یاد می‌کند نیز دلسوزی، احترام، تفاوت و زیبایی را درهمه سروده‌هایش می بینی… زیرا هرگز از کسی متنفر نبوده است و هرگز از کسی انتقامی کوچک یا بزرگ نگرفته است. هرگز بدی را با بدی پاسخ نداده است و یک جا بگویم که از آدم‌های خوب های روزگار ماست.
پیرمردی که محضر بزرگی مانند زنده یاد علامه ارجمند سید محمدحسین تهرانی را به خوبی درک کرده و اختیار دل و قلمش را به دست هدایت و تمشیت او سپرده است و این در اندیشه مندی و خیال گرایی متعادل و بنده وار سرودن استاد پیدا است. چنان که بسیاری از منتقدان هم روزگار ما مانند دکتر محمدرضا سنگری، استاد یوسفعلی میرشکاک و تعدادی دیگر آثار و توان فنی ایشان را در سرودن ستوده اند.
استاد پنجاه سال است که شعر می‌سراید و متولد تهران است و به تشخیص تاکید استادش، برای رعایت ادب بندگی، اسم شناسنامه‌ای اش (عظیم) را به «عبدالعظیم» تغییر داده است و این تغییر نگاه و مفهوم، در همه آثار او جاری شده است. استاد حتی اگر سراغ عاشورا رفته است، مرثیه و ذکر و نوحه سرایی را برای دیگران گذاشته و در اندازه مخاطبی ارادتمند و مصیبت دیده، به معرفی شأن مکتب سید الشهدا (ع) ایستاده و در اشعارش معتقد است عاشورا در زمانی پدید آمده که رویاهای جهان و جهانیان به تاخیر افتاده بود. بنابراین لازم بود در آن مرداب تکرار و تاخیر و تقلب، عاشورایی پیش می‌آمد تا جهان (برای ابد) صاحب رویا و نماد شود.
و مرد میان این رویاسازی، کسی نبوده جز سالار شهیدان حضرت حسین بن علی (ع)؛ پس عاشورا، پیش آمدی مقرر و ناگزیر و موهبت الهی به جهان بی رویا است و در این مسیر بزرگی مانند سید الشهدا نیز به عنوان نهایت رشد انسان و نماد انسان کامل، شناسانده شده است. پس امروز نیز شایان تبلیغ پیروی و سرسپاری است.
با این دیدگاه، حضرتش (درنگاه روزگار) از عمق مصیبت عاشورایی به اوج «مصیبت قرون» و از فرود «مرگی نیم روزه» به والای اوج دهنده همگان در همه زمان‌ها، می‌رسد و شأن هدایت گری او، شانه به شانه مرثیه و اندهوش می‌ایستد چنان که در اشعار این مجموعه خواهید شنید.
وقتی پاییز چند سال پیش استاد نخستین قدم را به موسسه هلال گذاشت تا پس از دست کم سه دهه گوشه نشینی سکوت و سرودن اشعار این مجموعه، اشعار دیگرشان را بخوانند، مسیری شورانگیز و شگفت آغاز شد. نه از این منظر که نویسنده سطرها، ارادتمند استاد است و کودکانه، دچار کیش شخصیت شده است. از این منظر که استاد به مرور از بیماری صعب العلاجش مطلع شد و همگام درمان‌های شیمیایی و پرتوافکنی و غیره … روز به روز از توان جسمی و توان خواندنش کاسته شد و البته روز به روز بر اراده اش افزوده شد. چنان که برادرم دکتر محسن جلیلی و همه همکاران و دوستان موسسه، درگیر و دار حسرت، شگفتی و اندوه، پیچ و تابی پنهان داشتیم.
انگار با ورد استاد و هُرم جان سوز عمق اشعار و تکیدگی روزافزون او از سوی صاحب اثر نسیمی نصیب همه همکاران می‌شد و با رفتنش همه چیز به دنیا بازمی گشت و اینها همه بر اثر صفای درون پیرمرد نازنین و خوش مشرب، خلوص سرودن او برای اهل بیت و اراده محکم او در رساندن این پروژه به پایانش بود. بارها هر بخش صدا و هر قطعه از شعرها، با اصرار استاد بازخوانی شدند تا نتیجه مطلوب به دست آید و کم نبوده زمان‌هایی که برادرم دکتر جلیلی مطابق طبع سخت گیر و مشکل پسندش درخواست تکراری را داشته و به ملاحظه بیماری استاد نگفته و استاد دریافته و دوباره خوانی کرده تا به قول خودش شایسته تقدیم به سید الشهدا و خادمانشان باشد.
سربسته بگویم که در اوج ناامیدی و ناباوری، پایان چندماهه خواندن اشعار، با پایان بیماری و شفای ایشان در قالب نتیجه بخشی درمان شد و همین نکته، اثر را برای همکاران موسسه هلال به ویژه برادرم حجت الاسلام فتحی که مردانه پای تولید آثار اهل بیتی می‌ایستد هزیز و خاطره انگیز کرده است.
شنیدن این اثر را که امیدوارم آغازگر تولید آثاری مشابه شود، به همه اهل ذوق ادبی، مداحان محترم اهل بیت و دوستداران عام سیدالشهدا پیشنهاد می‌کنیم. تا همه بدانیم و یقین داشته باشیم که می‌شود درباره عاشورا، جهانی اندیشید و منطقه‌ای سرود و اثری پدید آورد که برای ترجمه به زبان‌های دیگر، متناسب و مناسب باشد.»
به هر ترتیب مجموعه صوتی «عاشورای سپید» از جمله پروژه‌های تخصصی حوزه آثار موسیقایی ادبی مرتبط با مضامین عاشورایی است که در آن سال‌ها تبدیل به یکی از پروژه‌های فاخر حوزه موسیقی آیینی شد و توانست به عنوان یادگار ارزشمندی در این حوزه ثبت شود.
source