مخرب‌ترین و رایج‌ترین آفت موزه‌های مردم‌شناسی

سپیده پورمحمدی، کارشناس پایگاه میراث جهانی بافت تاریخی یزد در یادداشتی نوشت: حشرات از طریق جویدن، دفع مدفوع، لانه‌سازی و جذب انواع دیگر حشرات آسیب می‌رسانند. شناسایی گونه آفت و مراحل زندگی آن‌ها در تعیین اتفاقاتی که در مناطق ردیابی شده می‌افتد بسیار با اهمیت است.

آفات به صورت موفقیت‌آمیزی از امکانات موجود در موزه بهره‌برداری می‌کنند زیرا خصوصیات ظاهری بدن، عادات تولیدمثل و سبک زندگی آن‌ها را به خوبی با این نقش سازگار می‌کند. آفات می‌توانند هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم به اشیا موزه‌ای آسیب وارد کند.

در بسیاری از موزه‌ها وجود فضولات و پر پرندگان در اتاق زیر شیروانی می‌تواند در جذب آفات نقش مهمی داشته باشند. مانند سوسک‌های قالی، بعضی از آفات مانند موش‌ها با جویدن سیم برق باعث آتش‌سوزی شده و به صورت غیر مستقیم آسیب وارد می‌کند. 

موزه‌هایی که در برگیرنده آثار تاریخی پشمی، چرمی، کتاب و اسناد و اشیای ساخته شده از استخوان و عاج است در معرض هجوم گونه‌های مختلف حشرات قرار می‌گیرند. از جمله آفاتی که در این‌گونه موزه‌ها فعالیت دارند و یافت می‌شوند سوسک‌های خانواده Dermestidae  هستند که آسیب جبران ناپذیری به اشیاء موزه وارد می‌کنند.

سوسک‌های خانواده Dermestidae از راسته COLEOPTERA از رده حشرات هست که دارای 1700 گونه همه جایی در سطح جهان است.

سوسک‌های این خانواده زیستگاه‌های متنوعی دارند لارو آن‌ها عمدتاً از مواد حیوانی و حشرات مرده تغذیه می‌کنند و تعداد کمی از آن‌ها قادر هستند بر روی مواد گیاهی زندگی کنند.
سوسک‌های خانواده Dermestidae (عمدتاً در مرحله لاروی) می‌توانند از انواع حیوانات مرده، فراورده‌های حیوانی از قبیل پوست، مو، پشم، استخوان، عاج، پر و الیاف طبیعی تغذیه کنند گاهی اوقات آن‌ها مواد گیاهی ذخیره شده از قبیل بعضی از ادویه‌جات و دانه‌های گیاهی تغذیه می‌کنند به همین دلیل خانواده Dermestidae به‌عنوان آفات موزه تلقی می‌شود و در سرتاسر جهان به عنوان آفات پارچه‌های پشمی شناخته‌شده‌اند. حشره کامل در فصل بهار در فضاهای بیرونی و لبه پنجره دیده می‌شود. برخلاف حشره کامل، لاروها از نور گریزانند و در فضاهای تاریک و غیرقابل دسترس فعالیت می‌کنند و به دلیل همین ویژگی، زمانی که آسیب در مراحل اولیه باشد به ندرت قابل تشخیص است زیرا لاروها در اعماق بافته‌ها شروع به تغذیه و فعالیت می‌کنند. 

این سوسک‌ها یکی از مهم‌ترین آفات موزه‌های مردم‌شناسی به شمار می‌روند که دلیل آن استفاده از مواد آلی کراتین دار در موی سر مولاژهای به کار رفته در این موزه‌ها است.

این آفات می‌توانند صدمات جبران ناپذیری ایجاد کنند و  در مرحله لاروی از تولیدات حیوانی مرده مانند چرم، پشم، مو، نمد ، پر، خز و تاکسی درمی ها تغذیه می‌کنند. خسارت در این موزه‌ها زمانی شدت می‌یابد که منسوجات پشمی و دیگر اشیا با پایه مواد آلی پروتئینی و کراتین دار، مدت طولانی در مکان‌های بسته و بدون رسیدگی و کنترل نگهداری شوند. به همین برای فرش‌ها، لباس‌ها، منسوجات پشمی، اشیا ساخته شده از عاج و استخوان مانند دسته چاقو و اشیای چرمی به شدت مورد حمله این آفت قرار می‌گیرند.

اگر مخزن نگهداری اشیا مدت زمان زیادی مورد پایش و بازرسی قرار نگرفته باشد گاهی اوقات چنان جمعیت لاروهای تغذیه‌کننده بالا می‌رود که با حجم وسیعی از اشیای آسیب دیده مواجه می‌شویم به طور مثال دسته چاقویی که از جنس استخوان یا عاج است کامل مورد تغذیه قرار گرفته و تنها تیغه چاقو باقی مانده است یا ظروف چرمی سوراخ سوراخ شده را مشاهده می‌کنیم و گاهی قالی دست‌بافتی مشاهده می‌کنیم که تمام قسمت‌های پشمی از بین رفته و تنها تارهای قالی باقی مانده است.  

آثار خسارت این حشرات به‌صورت سوراخ‌های نامنظم و بریدگی‌های طویل است که لاروها ضمن تغذیه از خود باقی می‌گذارند. آسیب این آفت روی مواد پشمی در مواردی در موزه‌ها به بید لباس نسبت داده می‌شود. در صورتی که آسیب بید عموماً با تار تنیدن همراه است.

لاروهای این حشرات تونل‌های تغذیه ای از جنس تار ابریشمی رو سطح بافته ای که در حال تغذیه از آن هستند ایجاد می‌کنند و قبل از تشکیل این تونل‌های استوانه‌ای اثری از فعالیت آفت روی بافته را مشاهده نمی‌کنیم زیرا لاروها به صورت مخفیانه در لایه های زیرین بافته شروع به تغذیه می‌کند.

بنابراین تفاوت تغذیه ای سوسک‌ها قالی با پروانه‌های بید در به جا گذاشتن آثار تغذیه‌ای است که در پروانه‌های بید با حجم عظیمی از تارهای ابریشمی که لارو تنیده مواجه می‌شویم و در سوسک‌های قالی گاهی اوقات با حجم وسیعی از لاروهای تغذیه‌ای و شاید پوسته لاروی مواجه شویم. لاروهای سوسک قالی دارای بدنی پر مو هستند که موهای آن‌ها علاوه بر این‌که نقش حفاظتی در برابر دشمنان و شکارگران طبیعی دارد در بسیاری از موارد در جمعیت‌های بالای لاروی باعث ایجاد واکنش‌های حساسیت‌زا در افراد می‌شود.

لارو سوسک قالی زمانی که در شرایط نامساعد محیطی قرار گیرد قادر است مدت زمان زیادی به حالت دیاپوز رفته و مدت زمان زندگی لارو افزایش می‌یابد.
سوسک‌های قالی سه جنس شناسایی شده‌اند. که خسارات قابل توجه و غیر قابل جبرانی به اشیاء موزه‌ای وارد می‌کنند.
Anthrenus sp ، Attagenus sp و ِDermestes sp

انتهای پیام/