شاید به جرات بتوان کمتر دشتی را در فلات ایران یافت که از دیدگاه تاثیرگذاری در تاریخچه این سرزمین قابل مقایسه با دشت کشف رود باشد. این دشت بهواسطه موقعیت قرارگیری آن که از یک سو به بخشهای مرکزی فلات ایران و از سویی دیگر به دشتهای مرکزی آسیا منتهی میشود، همواره مورد توجه جوامع انسانی از هزارههای پیش از تاریخ تا دوران معاصر بوده است.
علی صدرایی باستان شناس، مدرس دانشگاه و پژوهشگر دوره پارینه سنگی در یادداشتی نوشته است: در این میان اغلب تصوری که از دشت کشف رود و تاریخچه سکونت در این دشت داریم به هزارههای پس از دوران نوسنگی میرسد. این درحالیاست که برمبنای مطالعات متعددی که در امتداد این دشت صورت گرفته است، میتوان دیرینگی حضور انسانها در این دشت را همپا با نخستین موجهای سکونت جوامع انسانی در آسیای مرکزی قلمداد کرد که به حوالی ۸۰۰ هزار سال پیش باز میگردد.
این شواهد در گام نخست توسط پروفسور علی اصغر آریایی و «تیبو» در سال ۱۹۷۵ معرفی شدند و در چندین نقطه از این دشت مجموعههایی از دست افزارهای سنگی گزارش شد که بیانگر حضور نخستین انسانها در شمال شرق فلات ایران هستند.
این دست افزارها اگرچه در گام نخست محدود ارزیابی میشدند و در نقاطی نظیر بغبغو، آبروان و چاهک به ثبت رسیده بودند ولی به خوبی جایگاه این دالان در مطالعه جمعیتهای انسانی عصر پارینه سنگی را گوشزد میکرد.
این پژوهشها در سال ۱۳۸۷ پیگیری شد و برخی از محوطهها بازنگری شدند با این وجود کماکان بخشهای قابل توجهی از دشت بدون مطالعه ماند.
در سال ۱۴۰۲ با حمایتهای اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان رضوی برای نخستین بار و به صورت هدفمند بخش قابل توجهیدر سال ۱۴۰۲ با حمایتهای اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان رضوی برای نخستین بار و به صورت هدفمند بخش قابل توجهی از دشت مورد پیمایش قرار گرفت.
در خلال این بررسیها، تیمی متشکل از باستانشناسان دانشگاه تربت حیدریه و دانشگاه نیشابور به بررسی پارینه سنگی «پادگانهها» و «تراسهای» مشرف به رودخانه پرداختند که در پایان موفق به شناسایی ۳۰ استقرار از عصر پارینه سنگی شدند. این استقرارها دورههای مختلفی را شامل میشوند که از پارینه سنگی قدیم تا ابتدای دوره روستانشینی را دربر میگیرند. از این میان بیشترین میزان استقرارها را میتوان به دوره پارینه سنگی قدیم منتسب کرد.
همچنین در پارینه سنگی میانی تعداد قابل توجهی محوطه روباز و غار شناسایی شد که قرابتهایی را با صنایع «لوالوا»(یکی از صنایع سنگ دوره پارینه سنگی میانی که مورد استفاده نئاندرتالها نیز قرار می گرفته است) در شرق ایران نشان میدهد.
علاوه بر این محوطههایی با صنایع پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی نیز در امتداد این دشت شناسایی و ثبت شد.
با این وجود شاید بتوان مهمترین و پرتراکمترین دوره پارینه سنگی در کشف رود را دوره پارینه سنگی قدیم قلمداد کنیم که بیش از دو سوم محوطهها به این دوره قابل انتساب هستند.
بر مبنای مطالعات مقدماتی، دو صنعت مهم از دوره پارینه سنگی قدیم را در منطقه شاهد هستیم. نخست صنعت «ساطور محور» که پیش از این نیز در مطالعات پروفسور آریایی گزارش شده بود و از بیشترین فراوانی در منطقه کشف رود برخوردار هستند. حضور پررنگ «ساطور ابزارها» در کنار سنگ مادرهای سندانی و خراشندههای سنگین از جمله مهمترین شاخصههای اصلی این محوطه ها بهشمار میروند. این دست افزارها عمدتا بر روی سنگ کوارتز تراش خوردهاند که برای خورد کردن استخوان و در مواردی برای جداسازی گوشت از استخوان کاربرد داشته اند. با این وجود در این فصل از مطالعات میدانی برای نخستین بار شواهدی قابل اتکاء از «صنایع آشولی» (صنعتی که تبرهای دستی از مهمترین شاخصههای آن بهشمار میرود) را در منطقه شناسایی کردیم که در نوع خویش بسیار حائز اهمیت هستند.
صنعتی که عمدتا به «هومو ارکتوس» (انسان راست قامت با دیرینگی ۱.۸ میلیون سال تا ۱۱۰ هزار سال قبل) و «هومو هایدلبرگ» ( انسانی مربوط به عصر پارینه سنگی قدیم حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار سال قبل) منتسب میشوند و میتوانند درک ما از گروههای انسانی عصر «پلئیتسوسن میانی» ( ۸۰۰ هزار سال قبل) را متحول سازند.
این مهم زمانی از اهمیت دوچندانی برخوردار میشود که دریابیم تاکنون تنها محوطههایی انگشت شمار و یا تک یافتههایی از این صنعت در فلات ایران گزارش شدهاند.
انتهای پیام/
کد خبر 1404092802064
دبیر
مهدی نورعلی
source