سید رحمتالله میرعربشاهی، البرزپژوه در یادداشتی نوشت: رشتهکوه البرز، دومین واحد عظیم کوهستانی ایران، از دره سفیدرود در غرب تا گردنه خوشییلاق در شمال شرق شاهرود امتداد یافته و بیش از ۶۰۰ کیلومتر طول دارد. هرچند محدوده دقیق غرب و شرق این رشتهکوه میان جغرافیدانان محل بحث است، آنچه روشن است نقش بیبدیل این کوهستان در شکلدهی به محیط طبیعی، فرهنگ و اقتصاد مناطق پیرامونی است.
البرز، از شمال به دریای مازندران و از جنوب به دشت مرکزی فلات ایران محدود میشود و همچون دیواری عظیم، دو جهان متفاوت را در دو سوی خود خلق کرده است؛ دنیایی سرسبز و پررطوبت در شمال و دنیایی خشکتر، اما با طبیعتی پرتنوع و تاریخی غنی در جنوب.
بارشهای حاصل از رطوبت دریای مازندران، پس از برخورد با دامنههای بلند و پرشیب شمالی، عمدتاً در همان سوی کوه فرو میریزد و منجر به شکلگیری جنگلهای انبوه، چشمهسارهای خروشان و آبوهوای معتدل میشود. این ویژگیها نه تنها زیستبوم طبیعی دامنه شمالی را شکل دادهاند، بلکه فرهنگ، سبک زندگی و فعالیتهای اقتصادی مردم آن را نیز تحت تأثیر قرار داده است. از معماری خانهها گرفته تا پوشاک، غذا، مراسم سنتی و روابط اجتماعی، همه آینهای از تأثیر مستقیم طبیعت بر زندگی انسانی است.
دامنه شمالی البرز، با بهرهگیری از منابع طبیعی غنی و اثرگذاری مستقیم دریای مازندران، تصویری استثنایی از زندگی و فرهنگ به نمایش گذاشته است.
مردم این منطقه، با کشاورزی، باغداری، دامپروری و شیلات، سبک زندگی ویژهای دارند که در آن اصالت سنتها و تأثیرات فرهنگی دریای مازندران در هم تنیده شده است. این منطقه، علاوه بر جذابیتهای طبیعی، از دیرباز کانون فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی بوده و امروز نیز با وجود زیرساختهای گردشگری و تاریخی، یکی از مقاصد محبوب گردشگران داخلی و خارجی است.
در سوی دیگر، دامنه جنوبی البرز، با وجود برخورداری کمتر از بارش و پوشش گیاهی انبوه، دارای طبیعتی متنوع و چشمنواز است. این منطقه، با کوهستانهای بلند و درههای عمیق، رودخانهها و دشتهای پهناور، از گذشتههای دور مأمن انسانها و پناهگاه جوامع در هنگام بحرانها و جنگها بوده است. زمینهای کشاورزی گسترده و رودخانههای پرآب، سکونت و فعالیت اقتصادی را تسهیل کرده و باعث شکلگیری جوامعی با ریشههای تاریخی و فرهنگی عمیق شده است.
البرز جنوبی، ترکیبی بینظیر از زیباییهای طبیعی و میراث تاریخی است. چشمهسارهای پرآب، رودخانههای روان، غارها و دشتها، در کنار آثار تاریخی و فرهنگی نههزار ساله، باغهای زیبا و درختان کهنسال چنار و اُرس، تصویری مسحورکننده از طبیعت و فرهنگ این سرزمین ارائه میدهند. این منطقه، با ظرفیتهای بالقوه برای گردشگری طبیعتگردی و اکوتوریسم، هنوز آنطور که باید معرفی نشده و پتانسیلهایش کمتر از حد انتظار بهرهبرداری شده است.
یکی از شاخصههای بارز البرز، تنوع فرهنگی و قومیتی آن است. دامنههای شمالی و جنوبی، هر یک با گویشها، لهجهها و آداب و رسوم خاص خود، نمایانگر تنوع فرهنگی ایران هستند. این تنوع، علاوه بر اینکه جاذبهای برای گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کرده، محیطی دوستانه و پذیرا فراهم آورده است؛ جایی که هیچ بازدیدکنندهای احساس غربت نمیکند و همه به نوعی با فرهنگ و سبک زندگی محلی آشنا میشوند.
در پای البرز و در استان البرز، مناطقی چون طالقان، شمال ساوجبلاغ و مسیر جاده کندوان (چالوس)، مجموعهای از روستاهای تاریخی و فرهنگی شکل گرفتهاند که هویت منطقه را بازتاب میدهند. روستاهایی مانند برغان، ورده، کردان، اغشت، ولیان، گلیرد، حسنجون، اورزان، جوستان، گتهده، ناریان، بیلقان، واریان، کندر، خور و ارنگه، هر یک با معماری سنتی، باغهای تاریخی و مراسم محلی خود، تصویری زنده از تاریخ و فرهنگ البرز ارائه میدهند. عبور از کوچههای سنگفرش، دیدن خانههای چوبی با سقفهای شیروانی و شنیدن لهجههای محلی، تجربهای است که هیچ گردشگر علاقهمندی را بیتفاوت نمیگذارد.
ارتباط بین دو دامنه، همواره به دلیل شیب تند و طولانی بودن رشتهکوه دشوار بوده، اما مردمان منطقه با عبور از گردنهها و مسیرهای پرپیچوخم، سفرهای طولانی اما خاطرهانگیزی به سوی دیگر انجام دادهاند. این تبادلات، علاوه بر انتقال کالا، موجب انتشار فرهنگی و زبانی بین دو سوی البرز شده است. حتی در گویشهای دامنه جنوبی، تأثیر گویشهای مازندرانی و گیلکی بهوضوح مشهود است و گاهی تشخیص دقیق این گویشها برای غیرمتخصصان دشوار میشود.
با توسعه راهها، افزایش وسایل نقلیه و رشد گردشگری، ارتباط بین دو دامنه بیش از پیش افزایش یافته است. این نزدیکی فرهنگی و اجتماعی باعث شده بخشی از ساکنان دامنه شمالی در مناطق جنوبی سکونت گزینند و تبادلات فرهنگی و اقتصادی شدت بیشتری یافته باشد. این تعاملات، نه تنها به رشد اقتصادی کمک کرده، بلکه باعث نزدیکی فرهنگی دو سوی البرز و تبادل دانش، هنر و سبک زندگی شده است.
البرز شمالی و جنوبی، با تمامی تفاوتها و شباهتهایشان، نمادی زنده از تنوع طبیعی، فرهنگی و تاریخی ایران هستند. هر دو دامنه، در کنار هم، تصویری کامل از جغرافیا، تاریخ، فرهنگ و طبیعت ایران ارائه میکند؛ جایی که کوهها، درهها، رودخانهها، جنگلها و دشتها، در کنار آداب و رسوم، معماری، گویشها و سبک زندگی مردم، تصویری چشمنواز و منحصربهفرد از سرزمین ایران شکل دادهاند.
بهعبارت دیگر، البرز تنها یک رشتهکوه نیست؛ این کوهستان، صحنهای زنده از تعامل انسان و طبیعت، میراث و نوآوری، تاریخ و زندگی روزمره است. شمال و جنوب آن، با تمام تفاوتها و شباهتهایشان، روایتگر داستانی هزاران ساله هستند که همچنان ادامه دارد و جاذبهای پایدار برای نسلهای آینده ایجاد کرده است.
دیدن البرز، چه از مسیر جادههای پیچ در پیچ شمالی و چه از درهها و دشتهای جنوبی، تجربهای است که به دشواری فراموش میشود. در شمال، باران نمنم و هوای خنک، بوی خاک مرطوب و صدای پرندگان، حس زندگی و تازگی را القا میکند. جنگلهای سرسبز و باغهای میوه، در ترکیب با رودخانههای کوچک و چشمهسارهای خروشان، چشماندازی آرامشبخش ایجاد میکنند. در جنوب، دامنههای سنگی و کوهستانهای بلند، درههای عمیق و دشتهای وسیع، حس ماجراجویی و اصالت تاریخی را منتقل میکنند؛ جایی که میتوان ردپای انسانهای گذشته و معماری سنتی را مشاهده کرد و با فرهنگ بومی ارتباط برقرار کرد.
البرز، با تمامی پیچیدگیها و تضادهای طبیعی و فرهنگی خود، نمونهای از هماهنگی انسان و طبیعت است. این کوهستان، با همه سختیها و دشواریهایش، نمادی از مقاومت، اصالت و زیبایی ایران است و تجربهای فراموشنشدنی از زندگی در کنار طبیعت و تاریخ ارائه میدهد. شمال و جنوب البرز، دو روی یک سکهاند؛ دو جهان متفاوت که همزمان در کنار هم زندگی میکنند و روایتگر داستانی منحصر به فرد از فرهنگ، طبیعت و تاریخ ایران هستند.
انتهای پیام/
source