اسماعیل خاکسار شهمیرزادی، محقق حوزه گردشگری در یادداشتی نوشت: شهمیرزاد، شهری سرسبز و کوهستانی در دامنه‌های جنوبی البرز، نمونه‌ای زنده از همزیستی انسان با طبیعت است. این شهر کوچک که در شمال استان سمنان جای گرفته، سال‌هاست به‌عنوان مقصد محبوب گردشگران شناخته می‌شود؛ جایی که آب‌وهوای معتدل، باغ‌های کهنسال گردو و فرهنگ غنی مردمانش، چهره‌ای متفاوت از زندگی روستایی ایران را به نمایش می‌گذارد. اما آنچه امروز اهمیت بیشتری یافته، نقشی است که گردشگری می‌تواند در توسعه پایدار این منطقه ایفا کند؛ نقشی که هم بر اقتصاد اثر می‌گذارد و هم بر هویت فرهنگی و محیط‌زیست.
در جهان امروز، گردشگری دیگر صرفاً سفری برای تفریح و دیدن مناظر نیست، بلکه بخشی از فرایند توسعه پایدار به شمار می‌رود. جوامع محلی، به‌ویژه در مناطق روستایی، دریافته‌اند که گردشگری اگر با برنامه‌ریزی درست همراه باشد، می‌تواند ابزاری مؤثر برای رشد اقتصادی، حفظ محیط‌زیست و تقویت پیوندهای فرهنگی باشد. شهمیرزاد به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز و دسترسی آسان از پایتخت، ظرفیت بالایی برای تحقق این الگو دارد.
گردشگری روستایی، گونه‌ای از گردشگری است که بر تجربه‌ی زندگی محلی و مشارکت جامعه بومی تکیه دارد. در این نوع گردشگری، مسافر تنها تماشاگر طبیعت یا آثار تاریخی نیست، بلکه در زندگی روزمره مردم سهیم می‌شود: از چشیدن غذاهای محلی و اقامت در خانه‌های سنتی گرفته تا همراهی با کشاورزان در باغ‌ها و مزارع. چنین تجربه‌ای نه‌تنها برای گردشگر آموزنده و خاطره‌انگیز است، بلکه برای جامعه میزبان نیز سودمند خواهد بود، زیرا موجب ایجاد اشتغال، فروش محصولات محلی و تقویت حس هویت فرهنگی می‌شود.
در شهمیرزاد، این ارتباط دوسویه به‌خوبی دیده می‌شود. باغ‌های وسیع گردو، چشمه‌های طبیعی، طبیعت بکر اطراف شهر و معماری سنتی خانه‌ها، فضایی فراهم کرده که گردشگران بتوانند هم از آرامش طبیعت لذت ببرند و هم با فرهنگ محلی آشنا شوند. از سوی دیگر، بسیاری از خانواده‌های بومی با ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی، فروش صنایع دستی و عرضه محصولات روستایی، توانسته‌اند منبع درآمد جدیدی برای خود ایجاد کنند.
اما توسعه گردشگری در مناطق روستایی، تنها زمانی پایدار خواهد بود که منافع اقتصادی آن با حفظ منابع طبیعی و ارزش‌های فرهنگی همراه باشد. مفهوم «گردشگری پایدار» دقیقاً بر این اساس شکل گرفته است؛ گردشگری‌ای که نه تخریب می‌کند و نه وابستگی ایجاد، بلکه توازن میان اقتصاد، فرهنگ و محیط را حفظ می‌کند. در این نگاه، گردشگر مسئول است، جامعه محلی مشارکت دارد و دولت نقش ناظر و تسهیل‌گر را ایفا می‌کند.
در شهمیرزاد، ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی، بستر مناسبی برای تحقق این الگو فراهم کرده‌اند. وجود چشمه‌های آب گوارا، تنوع پوشش گیاهی، بافت سنتی شهر، و مردمانی که هنوز به آیین‌ها و رسوم قدیمی خود پایبندند، نشان از پویایی فرهنگی منطقه دارد. در کنار این‌ها، دسترسی آسان از شهرهای بزرگ، شهمیرزاد را به یکی از جذاب‌ترین نقاط برای توسعه گردشگری پایدار در شمال ایران تبدیل کرده است.
با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد. نبود زیرساخت‌های کافی مانند اقامتگاه‌های استاندارد، کمبود آموزش در زمینه رفتار حرفه‌ای با گردشگران، و فقدان برنامه‌ریزی منسجم، از جمله موانعی است که می‌تواند مسیر رشد پایدار را کند کند. در بسیاری از مناطق روستایی ایران، ورود گردشگران گاه باعث تغییر الگوهای زیستی و مصرفی جوامع محلی شده و حتی به تخریب منابع طبیعی انجامیده است. بنابراین، توسعه گردشگری بدون برنامه، نه‌تنها به پیشرفت منجر نمی‌شود، بلکه می‌تواند میراث طبیعی و فرهنگی را نیز تهدید کند.
برای دستیابی به تعادل میان توسعه و حفاظت، لازم است که مدیریت گردشگری در شهمیرزاد بر پایه مشارکت جامعه محلی و استفاده از دانش بومی استوار باشد. آموزش روستاییان، ایجاد تعاونی‌های گردشگری، و ترویج گردشگری مسئولانه از اقداماتی است که می‌تواند هم منافع اقتصادی را افزایش دهد و هم از آسیب‌های زیست‌محیطی جلوگیری کند. از سوی دیگر، جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هایی چون اقامتگاه‌های بوم‌گردی، مسیرهای پیاده‌روی طبیعی، و بازسازی بناهای تاریخی، از الزامات رشد هوشمند گردشگری در این منطقه است.
یکی از جلوه‌های موفق گردشگری پایدار در شهمیرزاد، حفظ صنایع دستی و تولیدات محلی است. بسیاری از گردشگران با خرید محصولات بومی، مانند خشکبار، عسل طبیعی، یا دست‌بافته‌های سنتی، به رونق اقتصاد خانوادگی کمک می‌کنند. این فرآیند، چرخه‌ای سالم از تعامل اقتصادی ایجاد کرده که هم به نفع گردشگر است و هم به نفع جامعه میزبان.
از منظر فرهنگی نیز، گردشگری پایدار فرصتی برای احیای آیین‌ها و سنت‌های محلی فراهم می‌آورد. جشن‌ها، موسیقی بومی، غذاهای محلی و معماری سنتی، همه بخشی از تجربه‌ای هستند که گردشگران در شهمیرزاد به‌دنبال آن‌اند. در واقع، گردشگر امروزی دیگر صرفاً به‌دنبال مناظر زیبا نیست؛ او به دنبال معنا و تجربه است، و این معنا را در برخورد صادقانه با فرهنگ‌های اصیل جست‌وجو می‌کند.
تجربه جهانی نشان می‌دهد که گردشگری روستایی، اگر با مشارکت مردم محلی همراه باشد، می‌تواند راهی پایدار برای توسعه باشد. در کشورهای اروپایی، بسیاری از روستاهای کوچک با همین رویکرد، از رکود اقتصادی رهایی یافته و به مقصدهایی پویا تبدیل شده‌اند. الگوبرداری از این تجارب در شهمیرزاد نیز امکان‌پذیر است، به شرط آنکه سیاست‌گذاری‌ها مبتنی بر داده و شناخت دقیق ظرفیت‌ها باشد.
در نهایت، آینده گردشگری در شهمیرزاد، در گرو تعادلی ظریف میان حفظ طبیعت، احترام به فرهنگ بومی و بهره‌برداری اقتصادی خردمندانه است. این شهر می‌تواند الگویی از گردشگری پایدار در ایران باشد؛ الگویی که در آن گردشگر تنها مصرف‌کننده نیست، بلکه بخشی از فرایند یادگیری و تعامل فرهنگی است.
شهمیرزاد با میراث طبیعی و انسانی خود، می‌تواند نه‌تنها مقصدی برای سفر، بلکه مدرسه‌ای برای زیست پایدار باشد؛ جایی که انسان بار دیگر می‌آموزد چگونه با طبیعت و فرهنگ در هماهنگی زندگی کند.
انتهای پیام/
source