به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ‌و هنر برنا؛ تبسم کشاورز_ کنسرت «نامیرا» به آهنگسازی بهزاد عبدی و رهبری نصیر حیدریان روز‌های ۲۸ و ۲۹ مرداد در تالار وحدت روی صحنه می‌رود. به همین مناسبت گفت‌وگویی با حسین علیشاپور و مجتبی عسگری خوانندگان اثر، نصیر حیدریان رهبر ارکستر سمفونیک تهران و بهزاد عبدی آهنگساز این اثر انجام دادیم تا از نگاه آنان درباره شکل‌گیری و اجرای این کنسرت بیشتر بدانیم.
حفظ وجوه دراماتیک در کنسرت «نامیرا» کار بسیار دشواری است
برنا: آقای علیشاپور، در کنسرت «نامیرا» شما در نقش امام حسین(ع) آواز می‌خوانید؛ به نوعی حسین برای حسین می‌خواند. این لحظه برای یک خواننده چگونه از صوت به شهادت و واقعه عاشورا پیوند می‌خورد؟
علیشاپور: این نقش در حقیقت به گونه‌ای است که آوازخوان باید تعادلی بین مظلومیت شخصیت، حماسه‌ای که بایسته این کار است و شان و منزلتی که یک پیشوای دینی باید داشته باشد ایجاد کند و همه اینها را در اجرا تجمیع نماید. به‌خصوص اینکه این کار، چون اوراتوریو است و من تجربه کار در این ژانر با بهزاد عبدی را در اپرای مولوی و حافظ داشته‌ام، حفظ وجوه دراماتیک و بازنمایی آن به واسطه آواز ایرانی، کار بسیار سختی است. با این حال ما تلاش خودمان را می‌کنیم که اجرای خوبی برای شنوندگان داشته باشیم.
در کنسرت نامیرا کلام را تصویر کردیم
برنا: این اجرا برای شما بیشتر یک اجراست یا شبیه به یک نیایش است؟
علیشاپور: این خواندن در حقیقت نوعی خلوت کردن به همراه ارائه کلام به جمع و بازنمایی آن است. مسئله‌ای که مطرح است تصویر کردن کلام با اشعار نیر تبریزی است که همه خوانندگان نیز در همین راستا قدم برمی‌دارند.
صدای امام حسین هم باید حزین باشد و همین وزین
برنا: در این کنسرت شما به جای امام حسین (ع) می‌خوانید. به نظر شما صدای امام حسین چه رنگی باید داشته باشد و این رنگ را چگونه در تحریر‌ها و دینامیک صدایتان پیدا می‌کنید؟
علیشاپور: این صدا باید هم حزین باشد و هم وزین. یعنی از یک‌سو واقعه‌ای که رخ داده یک حزن ذاتی را می‌طلبد و باید آن را در صدا بازتاب داد و از سویی دیگر این حزن باید همراه با بزرگ‌منشی شخصیت امام حسین (ع) باشد تا منزلت ایشان در بازنمایی حفظ شود.
برنا: در کنسرت «نامیرا» شما در نقش حضرت عباس اجرا دارید. عباس در فرهنگ ما نماد وفاداری است. چگونه این وفاداری را در صدای خود و در تحریرهایتان بازتاب دادید؟
عسگری: بله، من نقش حضرت عباس را اجرا می‌کنم. این دومین تجربه من در ژانر اپرا با ارکستر سمفونیک است. ما از دوران کودکی با داستان کربلا و حماسه عاشورا آشنایی داشته‌ایم و این موضوع در ذات و خون ما ایرانی‌ها وجود دارد. به‌خصوص ما که خواننده هستیم، با قرائت قرآن، اذان و سرود‌هایی که مربوط به این داستان‌ها بوده کارمان را آغاز کرده‌ایم؛ بنابراین وقتی چنین نقشی به من سپرده شد، اولین چیزی که به آن توجه کردم شعر اثر بود و داستان‌هایی که از کودکی در ذهنم نقش بسته بودند. در اجرای این نقش سعی می‌کنیم علاوه بر حفظ اصالت موسیقی، تکنیک‌های آوازی، مسائل فنی، احساسی که وجود دارد و مسئولیتی که حضرت عباس در روز عاشورا داشته را به‌درستی بیان کنیم.
در این کنسرت‌ها خواننده باید مانند یک نوازنده دقیق عمل کند
برنا: وقتی در نقش حضرت عباس آواز می‌خوانید، بیشتر صدای بازوی او را روایت می‌کنید یا صدای دلش را؟ و آیا در اجرای پیش‌رو به واکنش مخاطبان فکر می‌کنید یا تمرکزتان صرفا روی جنبه موسیقایی اثر است؟
عسگری: طبیعتا این کار رویکرد مذهبی هم دارد اما ما به‌عنوان خواننده، چون با یک ارکستر بزرگ کار می‌کنیم، مسائل فنی و تکنیکی برایمان بسیار مهم است. ابتدا باید از نظر نوع صدا با ارکستر هماهنگ شویم، روی اشعار تسلط پیدا کنیم تا ملودی و نت‌ها را دقیق اجرا کنیم. بعد از تمرین‌های بیشتر به مرور احساس اثر را هم وارد اجرا می‌کنیم. اگر بیش از حد به جنبه مذهبی و احساسی ماجرا فکر کنیم، ممکن است از مسائل تکنیکی باز بمانیم و این برای چنین اجرایی درست نیست. شما فرض کنید در تعزیه‌های قدیم اگر صدای خواننده می‌گرفت یا جایی خراب می‌شد، خیلی مهم نبود. اما در این نوع کار، خواننده مثل یک نوازنده است و باید نت‌ها و حالت‌ها را دقیق اجرا کند. پس ابتدا دقت فنی و سپس اجرای نقش اهمیت دارد. تفاوت در این است که ما در این کار نقش یک شخصیت مذهبی و بسیار پررنگ در فرهنگ‌مان را اجرا می‌کنیم. البته من معتقدم حتی در اجرا‌های معمولی هم پس از تسلط بر کار باید با حس اثر آشنا شد، اما اینجا شرایط متفاوت است.
برنا: تمرینات شما از چه زمانی آغاز شد؟ گویا از اشعار نیر تبریزی بیشتر در این کنسرت بهره گرفته‌اید…
عسگری: برای چنین کار وسیعی حداقل دو ماه تمرین لازم است، اما پیشنهاد این کار حدود هفت، هشت روز پیش داده شد. من در این اجرا نقش کمتری دارم اما برخی دوستان مثل وحید تاج و حسین علیشاپور که بخش بیشتری از اشعار و ملودی‌ها را می‌خوانند، نیاز به تمرینات بیشتری دارند. بااین‌حال فکر می‌کنم با دو جلسه تمرین باقی‌مانده کار به‌خوبی آماده شود و با وجود نقص‌ها تا روز اجرا، تحت رهبری آقای حیدریان و آهنگسازی آقای عبدی به‌خوبی روی صحنه برود.
برنا: به نظر شما صدای هر خواننده‌ای مناسب خواندن با ارکستر است؟
عسگری: بهزاد عبدی و امیرعباس ستایشگر با تدبیری که داشتند، سعی کردند خوانندگانی را برای این کار انتخاب کنند که صداهایشان به نقش و اشعار بخورد. فکر می‌کنم کار دو، سه ماهی باید اجرا شود تا اشکالات در بیاید. اگر وقت بیشتری داشتیم حداقل بچه‌های خواننده می‌توانستند تمرینات بیشتری داشته باشند چرا که اجرای این نوع کنسرت‌ها تمرین بیشتری را می‌طلبد.
پیام عاشورا حماسه‌ای است که سال‌ها و قرن‌ها باقی خواهد ماند
برنا: واقعه عاشورا بیش از هزار سال است که روایت می‌شود. ما در این اجرا به نوعی شاهد ترجمه موسیقیایی جدیدی از این واقعه هستیم. به نظر شما این اثر چه پیامی برای مخاطب امروز دارد؟
عسگری: پیام عاشورا حماسه‌ای است که سال‌ها و قرن‌ها باقی خواهد ماند. ما از کودکی با آن بزرگ شدیم. به نظرم حماسه روز عاشورا دقیقا برای همین روزگار نوشته شده است؛ روزگاری که همچنان ظلم و ستم وجود دارد. یزیدها، شمر‌ها و عمر بن سعد‌ها هنوز هم هستند. پیام عاشورا این است که باید جنگید، باید با ظلم مبارزه کرد و ظلم را به هر شکل و در هر تعریفی ریشه‌کن ساخت.
ارکستر بهترین نمونه چند صدایی در جامعه است
برنا: ارکستر سمفونیک در این اثر به نوعی صدای جمعی کربلاست. شما به عنوان رهبر ارکستر چگونه این صدا‌های پراکنده را به یک ندای واحد تبدیل می‌کنید؟
حیدریان: من همیشه مثالی می‌زنم از یک مربی فوتبال آلمانی. اسمش دقیقا یادم نیست اما او مربی تیم ملی یونان شد و برای نخستین بار در تاریخ، یونان قهرمان اروپا شد. همه دنیا متعجب بودند که چطور تیمی که اصلا نام و نشانی نداشت توانست آلمان، انگلیس و دیگر قدرت‌ها را شکست دهد. از مربی‌شان پرسیدند که رمز موفقیت‌تان چه بود؟ او گفت: تنها کاری که کردم این بود که هر بازیکن را در جای خودش بازی دادم. پیش از آن توپ را می‌انداختند و ۱۱ نفر یک‌جا می‌دویدند.
رهبر ارکستر هم همین کار را می‌کند. هر نوازنده و هر گروه باید درست در جای خودش عمل کند. ارکستر یکی از بهترین نمونه‌های چندصدایی در جامعه است. جایی که هر کسی سازی متفاوت می‌نوازد، اما در نهایت همه با هم یک اثر واحد می‌سازند. این همان چیزی است که باید در جامعه هم باشد چندصدایی زیبا که در نهایت به همخوانی می‌رسد.
برنا: هر خواننده در این کنسرت نقش تاریخی مشخصی دارد؛ امام حسین (ع)، حضرت عباس (ع) و دیگر شخصیت‌ها… چطور توانستید این تعادل را میان نقش‌ها برقرار کنید؟
حیدریان: هر کدام از خوانندگان برای نقش خودشان تمرین کرده‌اند. مثلا کسی که در نقش حضرت عباس می‌خواند، با توجه به متن می‌داند چه بخواند و چگونه اجرا کند تا بتواند به دیگران کمک کند.
برنا: صدای هر خواننده‌ای مناسب خواندن با ارکستر است؟
حیدریان: برای چنین اثری که قطعات آواز ایرانی اجرا می‌کند معمولا اکستر ملی انتخاب می‌شود اما به دلیل بزرگی و عظمت این کار تصمیم گرفته شد که ارکستر سمفونیک آن را اجرا کند. خوشبختانه خواننده‌هایی که انتخاب شدند توانستند نقش خود را به‌خوبی ایفا کنند و اجرای موفقی داشته باشند. البته در ارکستر سمفونیک رسم نیست خواننده‌ها با میکروفون بخوانند، به‌ویژه در اپرا. اما چون اینجا خوانندگان ایرانی بودند و شرایط متفاوتی وجود داشت از میکروفون استفاده کردند.
آهنگسازان بزرگ جهان، از باخ گرفته تا بروکنر، شوبرت و برامز قطعات آیینی و مذهبی نوشته‌اند/ آهنگساز با معنویت پیوندی درونی دارد
برنا: رهبری یک اوراتوریوی عاشورایی چه فرقی با رهبری آثار کلاسیک دارد؟
حیدریان: اوراتوریو از قرن‌ها پیش در دوران باروک در اروپا وجود داشته و مانند «موسیقی آیینی» ما در ایران است. شاید برای خیلی‌ها جالب باشد که بدانند بیشتر آهنگسازان بزرگ جهان، از باخ گرفته تا بروکنر، شوبرت، برامز و… قطعات آیینی و مذهبی نوشته‌اند. مثلا باخ نزدیک به ۳۰۰ یا ۴۰۰ قطعه مذهبی دارد که هر سال در آلمان اجرا می‌شود. در کل می‌خواهم بگویم ما آهنگسازی نداریم که قطعات آیینی نداشته باشد چرا که آهنگساز با معنویت پیوندی درونی دارد. همیشه گفته‌ام اگر در این دنیا نباشم دوست دارم از آهنگساز‌های بزرگ بپرسم که چگونه این قطعات را ساختید و از خدا تشکر کنم بابت اینکه موسیقی را آفرید.
نامیرا بر اساس مفهوم «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» انتخاب شد
برنا: با عنوان و نام کنسرت نامیرا است آغاز کنیم. این نام در خودش جاودانگی دارد…
عبدی: یک مفهوم در موسیقی زمانی ترجمه می‌شود که من بتوانم با ارکستراسیون، ملودی و مفهومی که در کار هست آن را نشان بدهم. البته هر اثری می‌تواند هر عنوانی داشته باشد و نام اثر در شکل‌گیری حس شنونده موثر است. اگر اسم این کنسرت را «دماوند» می‌گذاشتم، شاید مخاطب حس دیگری می‌گرفت. نامیرا بر اساس مفهوم «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» انتخاب شد؛ مفهومی که نشان می‌دهد این حماسه هرگز نمی‌میرد. در این اثر از مثنوی نیر تبریزی، شاعر دوره قاجار، استفاده کرده‌ام. او مثنوی بلندی در ۱۰ بخش سروده که من بر اساس آن یک اوراتوریو نوشتم. هدف اولیه این بود که اثر به شکل اپرا اجرا شود، اما به دلیل کمبود زمان این امکان فراهم نشد.
انتخاب خوانندگان براساس شناختی بود که از توانایی‌ها و ویژگی‌های صوتی‌شان داشتم
برنا: آیا صدای هرکدام از خواننده‌ها را از قبل در ذهن داشتید یا موسیقی خودش خواننده‌ها را انتخاب کرده است؟
عبدی: انتخاب خوانندگان بر اساس شناختی بود که از توانایی‌ها و ویژگی‌های صوتی‌شان داشتم. نقش‌ها برای شخصیت‌هایی، چون امام حسین، حضرت عباس و علی‌اکبر نوشته شد و بعد بررسی کردم که کدام خواننده می‌تواند آنها را اجرا کند. مثلا نقش امام حسین را آقای علیشاپور خواندند و نقش دیگری را آقای عسگری. این‌طور نبود که از ابتدا نقش را برای خواننده خاصی بنویسم. اگر خواننده‌های دیگری با این توانایی‌ها را هم می‌شناختم، شاید از آنها هم استفاده می‌کردم.
برنا: روند تمرین‌ها چگونه بود؟
عبدی: تمرین‌ها با خوانندگان در دو جلسه انجام شد و امروز برای نخستین بار تمرین مشترک با گروه کر و ارکستر به شکل نیمه‌ژنرال برگزار شد.
به دلیل محدودیت زمان کنسرت نامیرا از اپرا به اوراتوریو تبدیل شد
برنا: چرا تصمیم گرفتید این اثر در قالب اوراتوریو ارائه شود؟
عبدی: قصد داشتم اثر به‌صورت اپرایی روی صحنه برود، اما به دلیل محدودیت زمان چنین امکانی فراهم نشد. از این‌رو تصمیم گرفتیم آن را به شکل اوراتوریو اجرا کنیم. اوراتوریو اساسا یک روایت موسیقایی است، مثل اوراتوریوی «مسیح». این قالب داستانی را بازگو می‌کند و اگر به شکل صحنه‌ای اجرا شود، به اپرا تبدیل خواهد شد.
تعزیه، اپرای ملی است
برنا: سال‌هاست که عاشورا را به صورت تعزیه و در اشکال مختلف می‌بینیم. تفاوت این کار با سایر اجرا‌ها چیست و چگونه به عنوان یک آهنگساز این صدا‌های پراکنده را به یک ندای واحد تبدیل کردید؟
عبدی: تعزیه، برایم اپرای ملی است. در اپرای ملی نقش‌های اولیا‌خوان و مثبت، آواز می‌خوانند و نقش‌های منفی اشتُلُم‌خوانی می‌کنند. در این کار هم همین اصل را رعایت کردم و مانند هر آهنگسازی صدا‌های جدا را به خط واحدی تبدیل کردم.
برنا: انتخاب و گزینش قطعات بگویید…
عبدی: قطعات براساس داستان کربلا و شب عاشوراست. در این کنسرت حکایت و شهادت یاران امام حسین، حضرت عباس، حر و در نهایت کاروان حضرت زینب را اجرا روایت می‌کنیم.
انتهای پیام/
source