به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ در گفت‌وگویی با امیر نجفی، نویسنده و کارگردان نمایش «عزادار» به بررسی وضعیت تئاتر ایران و چالش‌های پیش‌روی این هنر پرداختیم. نجفی ضمن اشاره به تغییر ذائقه مخاطب، تأثیر فشار‌های اقتصادی و نقش تهیه‌کنندگان درباره تلاش خود برای خلق تئاتری تجربی و متفاوت سخن گفت.
او همچنین درباره انتخاب آزاده صمدی برای نقش مادر توضیح داد و اشاره کرد که این انتخاب به دلیل تجربه و آمادگی بالای او در تمرینات و اجرای نقش بوده است.
در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ با این کارگردان را می‌خوانید.
عزادار تصویر خانواده‌ای است که نمی‌خواهند مرگ را بپذیرند
برنا: نمایش «عزادار» در مرز واقعیت، وهم و نماد‌ها حرکت می‌کند. برای خلق چنین فضایی چه تمهیداتی اندیشیدید؟ ایده این نمایش از کجا شکل گرفت؟
نجفی: نوشتن نمایشنامه فرآیند پیچیده‌ای است. گاهی ایده‌ها به راحتی به ذهن می‌آیند، گاهی هم نمی‌دانیم دقیقا از کجا آمده‌اند. برای «عزادار» دو سال پیش تصویری مبهم از یک خانواده داشتم که نمی‌توانستند مرگ پدرشان را باور کنند و برای فرار از سوگ و به‌نوعی حفظ ارتباط با او دست به کار‌هایی می‌زنند که در نهایت منجر به تولید یک جایگزین می‌شد. این تلاش‌ها نشان‌دهنده نیاز آنها به یک نفر بود که سرپرستی‌شان را به عهده بگیرد، کسی که مانند پدر به آنها فرمان دهد. به نظرم این داستان فراتر از سوگ و فقدان، مفاهیم پیچیده‌ای مانند هویت و جایگزینی را مطرح می‌کند.
به واکنش مخاطب فکر نمی‌کنم، تئاتر باید محل تجربه باشد
برنا: در نمایش لحظاتی وجود دارد که ممکن است مخاطب را اذیت کند، مثل وقتی که صورت مادر (آزاده صمدی) با باند پیچیده می‌شود. چطور واکنش مخاطب را پیش‌بینی کرده بودید؟
نجفی: در تئاتر به واکنش مخاطب کمتر فکر می‌کنم و بیشتر به خود اثر توجه دارم. برای من تئاتر یک فضای تجربی است که در آن می‌توان آزمون و خطا کرد. واکنش مخاطب همیشه مهم است، اما تئاتر فضایی برای تجربه کردن است. بعد از کرونا، تماشاگران به نمایش‌های سطحی و قابل پیش‌بینی عادت کرده‌اند و با تئاتر‌های تجرب بیگانه شده‌اند. به همین دلیل، وقتی نمایشی مثل «عزادار» که فضایی تجربی دارد به صحنه می‌رود، ممکن است برای مخاطب شوکه‌کننده باشد.
تئاتر باید مخاطب را به چالش بکشد
برنا: به نظر شما تئاتر امروز ایران در چه مسیری قرار دارد؟ آیا تئاتر دچار رکود شده است؟
نجفی: به نظرم تئاتر در حال حاضر کمتر فضای تجربی دارد. تغییرات در ذائقه مخاطب باعث شده تئاتر به سمت نمایش‌های سطحی‌تر و در دسترس‌تر حرکت کند. این تغییر بد نیست، اما در کل تئاتر باید به‌عنوان یک تجربه مخاطب را به چالش بکشد و فقط حکم اثری سرگرم‌کننده را نداشته باشد. متاسفانه مخاطب امروز به شدت تغییر کرده است. در گذشته، مخاطب از تئاتر توقع جسارت، تجربه و ایده‌های نو را داشت، اما اکنون بیشتر به دنبال چهره‌های مشهور، خندیدن و تفریح است. نسل جدیدی از مخاطبان به تئاتر آمده‌اند که بیشتر به دنبال سرگرمی هستند و از آن جایی که تئاتر‌های تجربی کمتر دیده می‌شود، این عادت به وجود آمده است که مخاطب توقعات سطحی‌تری از تئاتر داشته باشد. در این فضا، کار‌هایی مثل کنسرت‌نمایش‌ها یا نمایش‌های کمدی در صدر توجهات قرار دارند و مخاطب کمتر به سمت آثار چالش‌برانگیز و تجربی می‌رود.
تئاتر و سینما مانند زینت‌های یک خانه‌اند
برنا: آیا این تغییرات به دلیل شرایط اقتصادی و کاهش بودجه برای تولید تئاتر است یا دلایل دیگری دارد؟
نجفی: شرایط اقتصادی قطعا تاثیر زیادی دارد. در گذشته کارگردان‌ها می‌توانستند ماه‌ها روی یک پروژه کار کنند، اما اکنون هزینه‌ها و زمان محدود شده است و تولیدات تئاتر به سمت نمایش‌هایی با مدت زمان کوتاه و تعداد کم تمرینات می‌رود. دیگر شاهد آن نیستیم که کارگردان‌هایی مانند «علی رفیعی» به صحنه بروند و ماه‌ها تمرین کنند. این شرایط به دلیل کمبود بودجه و فشار اقتصادی است که برای تهیه‌کنندگان و تیم‌های تولید وجود دارد. وقتی فرش زیر پایت پاره است، نمی‌توانی یک تابلوی زیبا به دیوار بزنی. تئاتر و سینما به نوعی زینت‌های یک خانه‌اند، اما وقتی مشکلات اساسی جامعه حل نشده نمی‌توان روی هنر سرمایه‌گذاری کرد. این وضعیت، به نظر من، تئاتر را به جایی رسانده که نه تنها عقب‌تر از فیلم‌های فارسی است بلکه شاید به سمتی رفته که اصالت خود را از دست داده است.
تهیه‌کننده‌ها باید به تئاتر نگاه بلندمدت مدت داشته باشند
برنا: در چنین شرایطی، نقش تهیه‌کننده‌ها و سرمایه‌گذاران در تئاتر چه اهمیت و تأثیری دارد؟
نجفی: تهیه‌کننده‌ها نقش بسیار مهمی دارند اما متاسفانه بسیاری از تهیه‌کننده‌ها فقط به بعد اقتصادی پروژه نگاه می‌کنند و از هنر تئاتر فاصله گرفته‌اند. در این بین، افرادی مثل آرین امیرخان و امیر سپهر تقی‌لو که در پروژه من حضور دارند از معدود تهیه‌کنندگانی هستند که واقعاً از تئاتر حمایت می‌کنند. آنها به پروژه‌ها نگاه بلندمدت دارند. برای من، مهم‌ترین نکته در همکاری با تهیه‌کنندگان، این است که آنها به پروژه به‌طور واقعی و از نظر هنری ارزش بدهند و نه فقط از منظر تجاری.
برنا: در مورد انتخاب خانم آزاده صمدی برای نقش مادر، چرا ایشان را انتخاب کردید و چگونه این انتخاب در روند اجرایی شما تاثیر داشت؟
نجفی: واقعیتش، برای نقش مادر نیاز به بازیگری داشتیم که تجربه و تسلط کافی داشته باشد. وقتی شما با نقشی مواجه هستید که باید یک مادر مسن را بازی کند قطعاً نیاز به بازیگری دارید که در این نقش شناخته شده باشد و سابقه خوبی در این زمینه داشته باشد. آزاده صمدی از این حیث انتخاب شد، چون علاوه بر توانایی‌های بازیگری‌اش ویژگی مهمی که دارد این است که بسیار آدم تمرینی است. آزاده به قدری در تمرینات با ما همراه بود که من در سال‌های اخیر کمتر چنین ویژگی‌ای در بازیگران دیگر دیده‌ام. او در تمرینات کاملاً با گروه هماهنگ بود و هیچ وقت در پلاتو حالت خودشیفته نداشت که چون شناخته شده است، رفتار خاصی از خود نشان دهد. بلکه کاملاً با بچه‌های دیگر در تعامل بود و این خود ویژگی ارزشمندی برای یک بازیگر است.
برنا: در یکی از صحنه‌های نمایش، صورت مادر با باند پیچیده می‌شود که به شدت دردناک است. به نظر می‌رسد این صحنه نمادی از مرز بین هویت زنانه و مردانه باشد. چطور این فرایند بازی در چنین صحنه‌هایی پیش می‌رود و چه تمریناتی داشتید؟
نجفی: این صحنه دقیقاً به معنای مرز بین هویت‌های زنانه و مردانه است و در نمایش به‌نوعی در تلاش برای نشان دادن این تضاد و تغییرات در هویت شخصیت‌ها هستیم. برای رسیدن به چنین لحظاتی نیاز به تمرینات عمیق و طولانی بود. ما تقریباً چهار ماه و نیم تمرین کردیم تا به این نتیجه رسیدیم که چطور باید این احساسات پیچیده را به نمایش بگذاریم. تمرینات بیشتر بر روی بدن و روانشناسی شخصیت متمرکز بود چرا که این تحولی که در شخصیت مادر ایجاد می‌شود، نیاز به دقت در جزئیات و هماهنگی در بازی داشت.
برنا: در نهایت، چرا تماشاخانه ایرانشهر را برای اجرا انتخاب کردید؟ آیا این انتخاب به‌طور خاص به ویژگی‌های این سالن مرتبط بود؟
نجفی: انتخاب ایرانشهر بیشتر به دلیل شرایط خاص سالن‌ها در تهران بود. در ابتدا من خواستم کار را در سالن سمندریان اجرا کنم لما متأسفانه این سالن پر بود. ایرانشهر جزو سالن‌های محدودی است که هنوز برای اجرا گزینه مناسبی است. البته تئاترشهر هم خوب است، اما واقعیت این است که فضای اطراف آن را خیلی دوست ندارم. در کل به جز ایرانشهر انتخاب دیگری برای اجرا نمی‌ماند، چون دیگر سالن‌های موجود نه فضای مناسبی دارند و نه شرایط خوبی برای دکور و طراحی صحنه فراهم می‌کنند.
انتهای پیام/
source