ایسنا/خراسان جنوبی همزمان با ۲۸ اردیبهشت، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، نگاهی به موزه‌های خراسان جنوبی، فرصتی برای بازخوانی فرهنگ و هویت تاریخی این دیار فراهم می‌کند.
در خراسان جنوبی، هر موزه آینه‌ای است تمام‌نما از سبک زندگی، هنر، معیشت، آیین‌ها و تلاش‌هایی که ریشه در خاک دارند. این موزه‌ها در بناهای تاریخی و اصیلی جای گرفته‌اند که خود بخشی از میراث فرهنگی استان به شمار می‌روند؛ از خانه‌های چهار ایوانی دوره صفویه گرفته تا زورخانه‌های قدیمی و عمارت‌های قاجاری. خراسان جنوبی با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ و سنن محلی، امروز میزبان موزه‌هایی است که نه‌تنها برای نمایش، بلکه برای تداوم یک هویت برپا شده‌اند.
موزه‌های این استان، به همت نهادهای دولتی، علاقه‌مندان بخش خصوصی و حمایت بدنه فرهنگی جامعه، شکل گرفته‌اند تا بتوانند حلقه اتصال نسل امروز به گذشته باشند؛ گذشته‌ای که در آن، زندگی با دست‌ها ساخته می‌شد، هنر با دل جاری بود و هر ابزار ساده، روایتگر دنیایی از معنا بود.
موزه خصوصی بشرویه؛ یادگاری از صفویه
موزه خصوصی بشرویه در اردیبهشت سال ۱۳۸۷ با همکاری بخش خصوصی در خانه تاریخی ملاعبدالله تونی اسدی، از علمای بزرگ دوره صفویه، در بافت تاریخی این شهر تأسیس شد. این خانه چهار ایوانی با معماری اصیل صفوی، دارای اتاقهای متعدد، مطبخ، اتاق بادگیر و زمستانی است و قدمتی ۴۰۰ ساله دارد. اشیای این موزه شامل ابزار آشپزخانه، صحافی و کتابت، روشنایی، ادوات جنگی، قفل‌ها و زیورآلات است. وجود سفالینه‌های پیش از اسلام و سکه‌هایی از دوران ولایتعهدی امام رضا(ع) بر ارزش تاریخی این موزه افزوده است.
فضای خانه تاریخی، با تزئینات بومی و نورپردازی ملایم، حسی از حضور در زندگی گذشتگان را برای بازدیدکنندگان تداعی می‌کند. راهنمایان محلی با توضیحاتی از تاریخ اشیاء، ارتباط آن‌ها با آیین‌ها و سبک زندگی مردمان گذشته را به‌خوبی منتقل می‌کنند.
این موزه به‌خصوص در ایام نوروز و مناسبت‌های فرهنگی، میزبان تورهای فرهنگی و دانش‌آموزی است و توانسته با جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقش مهمی در معرفی هویت فرهنگی شهرستان بشرویه ایفا کند.
موزه مردم‌شناسی قاین؛ آینه آداب کهن
این موزه در اردیبهشت سال ۱۳۸۴ در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی، بنایی متعلق به دوره زندیه در شهر قاین، افتتاح شد. در این موزه بخش‌هایی از آداب و رسوم کهن منطقه مانند شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کشاورزی سنتی، تولم‌زنی و مراسم عروسی محلی با استفاده از مانکن‌هایی با پوشش بومی بازسازی شده‌اند.
بازدیدکنندگان با ورود به فضای این موزه، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، برای نخستین‌بار با ابزارهای سنتی و سبک زندگی ساده و کارآمد نیاکان خود آشنا می‌شوند. صدای دستاس، پارچه‌بافی یا اجرای نمادین مراسم سنتی در برخی مناسبت‌ها، جاذبه‌هایی فراتر از نگاه صرفاً نمایشگاهی ایجاد کرده است.
در کنار نمایشگاه اصلی، بخش‌هایی برای آموزش صنایع‌دستی سنتی در نظر گرفته شده که به‌صورت فصلی کارگاه‌هایی برای انتقال تجربه به نسل جدید برگزار می‌شود. این رویکرد موزه را به مرکز فرهنگی زنده‌ای در شهر تبدیل کرده است.
موزه مردم‌شناسی فردوس؛ روایتگر آیین و مشاغل سنتی
موزه مردم‌شناسی فردوس در حمام تاریخی خیروز راه‌اندازی شده و شامل دو بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» است. از مشاغل بازسازی‌شده در این موزه می‌توان به آهنگری، نمدمالی، خراطی و دلاکی اشاره کرد. این حمام که به دوره صفویه تعلق دارد، با طراحی خاص خود دارای دو بخش کاملاً مجزا برای زنان و مردان است و در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسیده است.
در بازدید از این موزه، تماشای چیدمان سنتی و تجهیزات حمام مانند خزینه، سکوهای نشیمن، گرم‌خانه و رخت‌کن حس‌وحال تجربه‌ای تاریخی به مخاطب می‌دهد. استفاده از نور طبیعی در فضا و طراحی سنتی سقف‌ها، اصالت مکان را حفظ کرده است.
برگزاری نمایشگاه‌های موقت و مناسبت‌های فرهنگی در محوطه پیرامونی این موزه، باعث شده تا فضای آن پویا باقی بماند و گردشگران بتوانند از این مکان هم برای آشنایی با مشاغل سنتی و هم معماری خاص حمام‌های ایرانی بهره‌مند شوند.
موزه مردم‌شناسی بیرجند؛ پیوند نسل امروز با گذشته پرافتخار
این موزه در سال ۱۳۷۲ در طبقه همکف عمارت مرکزی باغ اکبریه و پس از موزه باستان‌شناسی افتتاح شد. اشیای به‌نمایش‌درآمده در آن شامل پوشاک سنتی، ابزار صنایع دستی، و وسایل مشاغل مختلف مانند آهنگری، پارچه‌بافی، عطاری، و مطبخ است. غرفه‌هایی با پیکره‌هایی در لباس محلی، نحوه زندگی و معیشت مردم جنوب خراسان را به تصویر می‌کشند.
فضای موزه با توجه به قرار گرفتن در مجموعه تاریخی باغ اکبریه، پیوندی طبیعی میان تاریخ، معماری و فرهنگ برقرار کرده است. روایت‌های راهنمایان از اشیاء، باعث درک عمیق‌تری از فرهنگ کار، خانواده، غذا و آیین‌های محلی می‌شود.
بخش‌هایی مانند نمایش ابزارهای طب سنتی، ظروف آشپزخانه، کارگاه‌های آهنگری و خیاطی در قالب ماکت‌های زنده بازسازی شده‌اند و برای بازدیدکنندگان تجربه‌ای ملموس از زندگی گذشتگان فراهم می‌کنند.
موزه میراث پهلوانی بیرجند؛ روایت اصالت در گود زورخانه
موزه میراث پهلوانی بیرجند در زورخانه امیر عرب، معروف به «زورخانه لوبند» در سال ۱۳۸۵ تأسیس شد. این زورخانه بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و یکی از قدیمی‌ترین مراکز ورزش باستانی منطقه است. در این موزه عکس‌ها، ابزارهای ورزش باستانی، کباده، میل، تخته شنا، ضرب و شمشیرهای نمادین پهلوانی به نمایش درآمده‌اند.
عطر عرق‌ریزان گود، صدای ضرب مرشد و فضای آیینی زورخانه، برای بازدیدکننده‌ای که برای نخستین بار وارد این فضا می‌شود، تجربه‌ای ناب از سنت‌های ایرانی فراهم می‌کند. بازسازی پیکره‌های پهلوانان با لباس و ابزار سنتی، یادآور شکوه و منش فتوت است.
این موزه به‌ویژه در بین نوجوانان و جوانانی که علاقه‌مند به ورزش‌های سنتی‌اند، تاثیر مثبتی داشته و توانسته حس غرور فرهنگی و بدنی را در آن‌ها زنده کند.
موزه لباس و منسوجات سنتی؛ روایت تن‌پوش‌های خاطره‌انگیز
این موزه در اسفند ۱۳۹۹ در خانه تاریخی پردلی در بافت تاریخی بیرجند راه‌اندازی شد و در آن لباس‌ها و منسوجات دست‌باف و سنتی شهرستان‌های مختلف استان از جمله لباس‌های ابریشم، کرباس، برک، قارت و ملّه به نمایش گذاشته شده‌اند. تالارهای مختلف این موزه شامل لباس عروس‌های سنتی، مراحل تولید پارچه ملّه، کارگاه پارچه‌بافی و عکاس‌خانه هستند.
گردآوری دقیق لباس‌ها از مناطق مختلف مانند سربیشه، درمیان، نهبندان و خوسف، تنوع فرهنگی استان را به نمایش گذاشته است. این تن‌پوش‌ها نه‌تنها روایتگر اقلیم و اقتصاد، بلکه بازتابی از ذوق زنان هنرمند محلی‌اند.
برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزه سوزن‌دوزی، رنگرزی گیاهی و طراحی لباس سنتی در حاشیه این موزه، آن را به فضایی پویا و آموزنده تبدیل کرده که هم به حفظ میراث فرهنگی و هم به اشتغال‌زایی کمک می‌کند.
در این موزه انواع لباس‌های ابریشمی دست باف، اطلس، کرباس، برک، قارت و عروس و همچنین پارچه‌های سنتی برک، کرباس و مله به نمایش گذاشته شده است.
این موزه که با هدف گردآوری لباس‌های محلی از طریق خریداری یا به امانت گرفتن راه‌اندازی شده، به بازآفرینی و احیای انواع لباس‌های محلی استان نیز می‌پردازد.
موزه مفاخر و مشاهیر بیرجند، یادگاری از معماری دوران قاجاریه
موزه مشاهیر در خانه تاریخی پردلی واقع در بافت تاریخی بیرجند دایر شده است، این منزل قدیمی به لحاظ استقرار در خیابان منتظری جنب مسجد خضر علی واقع شده است.این بنا با رعایت اصل درون‌گرایی اسلامی، در دو طبقه و به صورت حیاط مرکزی ساخته شده و دارای ورودی، هشتی، صحن، طارمی ستوندار و اتاقهای متعدد است.
سردر بنا با تزئینات آجرکاری با طرحهای هندسی و با قوس جناغی، زیبایی خاصی دارد. منزل پردلی به‌عنوان یکی از منازل زیبا و قدیمی بیرجند یادگاری است از معماری دوران قاجاریه که فضای کالبدی و ساختار آن مشخص کننده نوعی فرهنگ معماری بیگانه است و عنصری از معماری که در آن بکاررفته یعنی پیش ایوان سرتاسری و ستونهای روی آن برگرفته از معماری آذری است که مبدا آن کشور روسیه بوده و اصول معماری به‌کاررفته در این بنا نشانگر تلفیق معماری اسلامی و معماری بیگانه است.
این موزه در تاریخ ۱۳۸۲ در این خانة تاریخی راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
در این موزه مجموعه‌ای از زندگی‌نامه‌ها، اسناد و نسخ خطی، تألیفات، نشان‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین همچون حکیم نزاری، عبد العلی بیرجندی، ابن حسام خوسفی، پروفسور محمدحسن گنجی، شیخ هادی هادوی، شیخ محمد ابراهیم آیتی و… به نمایش گذاشته شده است. اشیاء به نمایش درآمده جایگاه و موقعیت این بزرگان را در عرصه مجامع علمی و فرهنگی و بعضاً جهان تبیین می‌کند.
آثار این موزه براساس دوره تاریخی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری شمسی در دو بخش کلی و در دو طبقه به نمایش گذاشته شده است. طبقه فوقانی موزه به آثار مفاخر و مشاهیر قرون هفتم تا دهم هجری شمسی و طبقة همکف آن به آثاری از قرن دهم تا سیزدهم هجری شمسی اختصاص یافته است.
از جمله این آثار می‌توان به اسناد و مدارک ممهور به مهر عبدالعلی بیرجندی، کتاب دلایل‌النبوه و نسب‌نامه (خاوران‌نامه) ابن حسام خوسفی، رسالة الاجتهاد ملا علی اصغر بیرجندی، نسخة خطی منحصر به فرد نصاب صبوحی، اشعار عبدالکریم اشراق بیرجندی و رسالة ملا علی اکبر خوسفی اشاره کرد.از نمونه‌های جالب توجه در این بخش نمایش اوراقی از نگاره‌ها و مینیاتورهایی است که براساس دیوان خاوران‌نامه ابن‌حسام خوسفی که در شرح دلاوری‌های حضرت علی توسط فرهاد نقاش در قرن نهم هجری مصور شده است.
از دیگر آثار به نمایش گذارده شده، می‌توان به تألیفات استاد احمد احمدی بیرجندی، دکتر محمد حسن گنجی، استاد سید غلامرضا سعیدی، دکتر محمد اسماعیل رضوانی، دکتر سید محمد مشکوه، علامه سید محمد فرزان و عبدالحسین فرزین که از مفاخر بلند آوازه عصر حاضر هستند اشاره کرد.
تاریخ در دل موزه مردم‌شناسی طبس
موزه مردم‌شناسی طبس در محل موقوفه عمادالملکی معروف به «باغ خان» به مساحت ۴ هزار و ۴۰۰ مترمربع و در فضایی با زیربنای ۶۰۰ مترمربع در دو بخش نمایش پیکره‌ها و سالن‌های ویترینی راه‌اندازی شده است.
این موزه با موضوع و محتوای مردم شناسی به معرفی برخی مشاغل، حرف سنتی و ابزار و لوازم کاربردی معیشتی مردم در روزگار گذشته می‌پردازد. موزه در محل، حمام خان سابق احداث شده است. کارکنان شرکت نفت کشور پس از زمین‌لرزه سال ۱۳۵۷ طبس، اقدام به احداث حمام خان طبس با طراحی سنتی و زیربنای ۶۰۰ مترمربع، برای استفاده مردم زلزله‌زده کردند. این حمام عمومی تا سال ۱۳۸۴ مورد استفاده و بهره‌برداری مردم قرار می‌گرفت؛ ولی به دلیل توسعه و پیشرفت ساخت و ساز منازل مسکونی، خود به خود به صورت بلااستفاده درآمد.
امروزه این بنا با کاربری موزه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی طبس شهرت دارد و با موضوع و محتوای مردم شناسی با حدود ۵۰۰ قلم شیء فرهنگی اهدایی از مردم فرهنگ دوست و علاقه‌مند طبس و در دوبخش نمایش پیکره‌ها(۹عدد مانکن مشاغل سنتی) و سالن‌های ویترینی(۲۰ ویترین) به معرفی برخی مشاغل، حرف سنتی و ابزار و لوازم کاربردی- معیشتی مردم در روزگار گذشته می‌پردازد.
انتهای پیام
source