فضائل و آداب شب و روز عید فطر در سیرۀ معصومین

خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى‌گیرم که من پاداش روزه‏ رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم.  خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى‏‌فرماید: اى بندگان من! [هرچه مى‌خواهید] از من بخواهید که به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا و آخرت خود بخواهید عطا مى‏‌کنم. ( فضائل الأشهر الثلاثة، شیخ صدوق، ص127)

 به عزّت و جلالم سوگند، امروز در این گردهمایی‌تان، چیزی از امور آخرت و دنیایتان از من نمی‌خواهید، مگر آنکه به شما عطا کنم. و به عزّتم سوگند، عیب‌هایتان را می‌پوشانم، تا زمانی که مراقب من باشید. و به عزّتم سوگند، به شما پاداش می‌دهم و شما را در برابرِ دارندگانِ حدود [الهی، کسانی که مستحق مجازات هستند] رسوا نمی‌کنم. بازگردید، آمرزیده شده‌اید. مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم.» راوی می‌گوید: پس فرشتگان شادمان می‌شوند و بشارت می‌دهند و به یکدیگر، به خاطر آنچه به این امت داده می‌شود، هنگامی که روزه‌شان را می‌شکنند [و عید می‌گیرند]، تبریک می‌گویند. (مستدرک الوسائل, ج7 , ص429)
فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ الْفِطْرِ وَ هِیَ تُسَمَّى لَیْلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَالَمِینَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَإِذَا کَانَتْ غَدَاةُ یَوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ فِی کُلِّ الْبِلَادِ- فَیَهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ وَ یَقِفُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّکَکِ فَیَقُولُونَ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ کَرِیمٍ یُعْطِی الْجَزِیلَ وَ یَغْفِرُ الْعَظِیمَ فَإِذَا بَرَزُوا إِلَى مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِکَةِ مَلَائِکَتِی‏ مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا جَزَاؤُهُ أَنْ تُوَفِّیَ أَجْرَهُ.

 خطبه امیرالمومنین (ع) در روز عید فطر / آیه‌ای از قیامت
همچنین از امیرالمؤمنین نقل است که روز عید فطر براى مردم خطبه خواند و فرمود «اى مردم در این روزِ شما، روزی است که در آن به محسنان ثواب دهند و بدکاران زیانمندند. این شبیه‌ترین روز به روز قیامت‌تان است. با بیرون آمدن شما از منزل به نمازگاه، یاد کنید بیرون آمدن خود را از گورهایتان به محضر پروردگارتان. و یاد کنید به وقوف خود در نمازگاه وقوف خود را در برابر پروردگار خود و یاد کنید به برگشت خود به منزلهایتان برگشت خود را به منزل‌هاى بهشت یا آتش خود. و بدانید اى بندگان خدا که کمترین مزد مرد و زن روزه‌‏دار آن است که مَلکی در روز آخر ماه رمضان خطاب به آنها جار می‌زند مژده گیرید بندگان خدا که براى شما آنچه گذشته از گناهان شما بود آمرزیده شد و بپایید در آینده چطور خواهید بود.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِیَوْمِ قِیَامَتِکُمْ  فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَى مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ وَ اِعْلَمُوا عِبَادَ اَللَّهِ أَنَّ أَدْنَى مَا لِلصَّائِمِینَ وَ اَلصَّائِمَاتِ أَنْ یُنَادِیَهُمْ مَلَکٌ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُونَ. ( الأمالی( للصدوق)، ص101)
 

مواجهه‌ی امام حسن مجتبی علیه‌السلام در قبال عید فطر
یا امام حسن مجتبى علیه‌السلام در روز عید فطر گروهى را دیدند که مشغول بازى و خنده بودند، پس در حالى که به آنان اشاره می‌کرد، به اصحاب خویش فرمود: همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند، و عدّه‌‏اى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند، پس شگفتا و بسیار شگفتا از آنکه به خنده و بازى مشغول باشد. در چنین روزى که نیکوکاران در این روز پاداش می‌‏یابند، و تقصیرکاران زیان می‌‏بینند، و قسم به خدا که اگر حجاب از میان برخیزد و پرده کنار رود بى‌‏تردید و حتما نیکوکار مشغول نیکوکارى خود شود و بدکردار گرفتار زشتکارى خود باشد.
وَ نَظَرَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع‏ إِلَى أُنَاسٍ فِی یَوْمِ فِطْرٍ یَلْعَبُونَ وَ یَضْحَکُونَ فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ وَ الْتَفَتَ إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یَسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنَ الضَّاحِکِ اللَّاعِبِ فِی الْیَوْمِ الَّذِی یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخِیبُ فِیهِ الْمُقَصِّرُونَ وَ ایْمُ اللَّهِ‏ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَشُغِلَ مُحْسِنٌ‏ بِإِحْسَانِهِ وَ مُسِی‏ءٌ بِإِسَاءَتِهِ. (من لا یحضره الفقیه , ج1,  ص511)

امام سجاد علیه‌السلام:  شبی که کمتر از شب قدر نیست
همچنین امام باقر علیه‌السلام نقل می‌کنند «امام سجاد علیه‌السلام شب عید فطر را با نماز، احیا مى‌کرد تا اینکه صبح مى‌شد و نیز شب عید فطر را در مسجد بیتوته مى‌کرد و خطاب به من مى‌فرمود: پسرم، این شب کمتر از آن یک شب یعنى شب قدر نیست.
کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یُحْیِی لَیْلَةَ عِیدِ الْفِطْرِ بِصَلَاةٍ حَتَّى یُصْبِحَ وَ یَبِیتُ لَیْلَةَ الْفِطْرِ فِی الْمَسْجِدِ وَ یَقُولُ یَا بُنَیَّ مَا هِیَ بِدُونِ لَیْلَةٍ یَعْنِی لَیْلَةَ الْقَدْرِ.  ( اقبال الأعمال، ابن طاووس، ج1 ص463؛ وسائل الشیعة، ج8، ص87)

امام صادق علیه‌السلام: عید فطر در آیینه قرآن
امام صادق علیه‌السلام ذیل آیه 185 سوره بقره: «وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداکُمْ …؛ و [ قضاى روزه ] براى این است که: شما روزه‌‏هایى را [که به خاطر عذر شرعى افطار کرده‌‏اید] کامل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرموده بزرگ شمارید»،  فرمود: در روز فطر تکبیری است؛ راوی می‌گوید پرسیدم چه زمانی است؟ امام فرمود هنگام مغرب و شب عید فطر و عشاء و نماز صبح و نماز عید؛ سپس تمام می‌شود و آن، فرموده خداوند متعال است که فرمود: وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداکُمْ؛
تکبیر، گفتن این جمله است: الله اکبر الله اکبر الله اکبر لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَى مَا أَبْلَانَا [أَوْلَانَا]؛ خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است، معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و خداى را سپاس، و سپاس خداى را بر آنچه ما را بدان هدایت کرد، و او را شکر بر آنچه به ما ارزانى داشت.» (إقبال الأعمال (ط – القدیمة)، ج‏1، ص272)