به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خرداد ماه سال 1402 بود که علیرضا استرابی به عنوان مدیر گروه مستند بنیاد روایت فتح منصوب شد تا سکاندار یکی از مهم‌ترین بخش‌های روایت فتح شود. گروه مستند روایت فتح که نامش پیوند خورده با یک اسم بزرگ به نام «سید مرتضی آوینی» است. آوینی که بنیانگذار مستندهایی متفاوت در روایت فتح بود و آثار ماندگار آن هنوز هم زبانزد است.
همزمان با هفته دفاع مقدس، استرابی مهمان خبرگزاری تسنیم شد و گزارشی از تولیدات اخیر گروه مستند روایت فتح و برنامه‌های آتی این مرکز داد. این مصاحبه در 2 بخش منتشر می‌شود که بخش اول آن را در زیر می‌خوانید:
تسنیم: نام روایت فتح پیوند خورده با مفهوم والایی به نام دفاع مقدس است و با آوردن نام آن، بسیاری از اذهان به سمت مستندهای خاص شهید آوینی از جبهه‌ها می‌رود. لطفا از رویکرد گروه مستند روایت فتح و تولیدات آن بفرمایید.
همانطور که اشاره کردید، روایت فتح یک معنا و مفهومی در ذهن مردم ایجاد کرده که با آوردن این نام، ذهن همگان به سمت دفاع مقدس و برنامه‌هایی که شهید سیدمرتضی آوینی و تیم همراه‌شان تولید می‌کردند، می‌رود. البته خوشبختانه هنوز هم شبکه‌های صدا و سیما فیلم‌های ایشان را دوباره پخش می‌کند و الحمدالله بازخورد خوبی هم دارد.
در زمان دفاع مقدس، فتح معنای خاصی داشت که همه با آن درگیر بودند؛ جنگ، مقوله‌ای بود که همه مردم همه با آن درگیر بودند، لمسش می‌کردند و روایت فتوحاتی که در آنجا اتفاق می‌افتاد برای مردم جذابیت داشت. در این بین، نکته حائز اهمیت این است که در زمان دفاع مقدس، علاوه بر شهید آوینی و تیم همراهش، تیم‌های مختلف دیگری نیز مستند می‌ساختند، اما به گفته خود آوینی، روایت فتح بسیار ماندگار شد. بنابراین، روایت فتح نگاه خاصی را به موضوع مستند ایجاد کرد که برآمده از نگاه شهید آوینی بود. نگاه ایشان به مقوله دفاع مقدس، یک نگاه انسان محور بود؛ یعنی شاید خیلی از مستندسازان، جنگ را به تیر، ترکش، تانک، توپ، هواپیما، اسرا، زمینی که فتح شده یا زمینی که آزاد شده و … خلاصه می‌کردند اما شهید آوینی به انسان‌هایی می‌پرداخت که داخل دفاع مقدس آمده بودند.
اگر به فیلم‌های آوینی دقت بکنید متوجه می‌شوید که وقتی با سوژه‌هایش مصاحبه می‌کند، سوال می‌پرسد که تو کی هستی؟ از کجا آمده‌ای؟ و … مصاحبه‌شوندگان او نیز در پاسخ می‌گویند: بقال هستم، معلمم، تراشکارم و … برهمین اساس، شاید یکی از دلایلی که مردم به مستندهای آوینی علاقه داشتند به این دلیل بود که احساس می‌کردند خودشان را در این مستندها می‌بینند. البته شهید آوینی تکنیک‌هایی هم در مستندسازی خود داشتند که در آن دوره جدید و منحصر به فرد بود. همه این عوامل باعث شد تا روایت فتح ماندگار شود. ما هم به تناسب گذشتگانی که بعد از شهید آوینی کار را ادامه دادند، سعی کردیم تولیدات روایت فتح را بر همین نگاه استوار کنیم و آنهم نگاه انسان‌مدارانه است.
در زمان دفاع مقدس، فتح معنای خاصی داشت که همه با آن درگیر بودند؛ جنگ، مقوله‌ای بود که همه مردم همه با آن درگیر بودند، لمسش می‌کردند و روایت فتوحاتی که در آنجا اتفاق می‌افتاد برای مردم جذابیت داشت. در این بین، نکته حائز اهمیت این است که در زمان دفاع مقدس، علاوه بر شهید آوینی و تیم همراهش، تیم‌های مختلف دیگری نیز مستند می‌ساختند، اما به گفته خود آوینی، روایت فتح بسیار ماندگار شد
– این رویکرد در شرایط فعلی چگونه شده است؟
در حال حاضر، روایت فتح خود را راوی فتوحات انقلاب اسلامی می‌داند؛ در عرصه‌های مختلفِ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و … دنبال چنین سوژه‌هایی با این نگاه می‌گردیم. بنابراین خودمان را به مقوله دفاع مقدس و جنگ محدود نکردیم؛ هر جایی که انقلاب اسلامی یک فتحی را رقم زده، خود را موظف دانستیم که راوی آن فتح باشیم.
نگاه شهید آوینی به مقوله دفاع مقدس، یک نگاه انسان محور بود؛ یعنی شاید خیلی از مستندسازان، جنگ را به تیر، ترکش، تانک، توپ، هواپیما، اسرا، زمینی که فتح شده یا زمینی که آزاد شده و … خلاصه می‌کردند اما شهید آوینی به انسان‌هایی می‌پرداخت که داخل دفاع مقدس آمده بودند
– کمی درباره تولیدات جدید گروه مستند روایت فتح بفرمایید.
با توجه به نزدیکی هفته دفاع مقدس و وظیفه ذاتی که روایت فتح در این مناسبت دارد، همه ساله پروژه‌هایی را برای این موضوع طراحی کردیم. این تولیدات هم شامل دوره هشت ساله دفاع مقدس می‌شود و هم به اتفاقات پسینی آن می‌پردازد. از جمله این سوژه‌ها می‌توان به نگاه به زندگی جانبازها، تبعات جنگ، روایت روحیه مقاومت، ایثار و شهادت و … اشاره کرد. فرهنگ دفاع مقدس باعث شد که بسیاری از کشورهای مستضعف دنیا بر علیه استکبار و استعمار قد علم کنند که نتیجه آن را هم‌اکنون با شکل‌گیری محور مقاومت می‌بینیم.
روایت فتح، هم برای امسال و هم برای دفاع مقدس سال آینده پیش‌بینی‌هایی کرده است که تولیدات هر بخش، مدتی است آغاز شده است. به صورت مصداقی، امسال چند مستند تمام شده داریم که آماده پخش هستند؛ تعدادی از این مستندها برای جشنواره‌هایی نظیر حقیقت، تلویزیونی مستند، عمار و … ارسال شده است. همچنین این مستندها برای پخش از تلویزیون نیز آماده است. خوشبختانه ارتباط خوبی با صدا و سیما داریم و این مستندها از تلویزیون نیز پخش خواهد شد.
در حال حاضر، روایت فتح خود را راوی فتوحات انقلاب اسلامی می‌داند؛ در عرصه‌های مختلفِ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و … دنبال چنین سوژه‌هایی با این نگاه می‌گردیم. بنابراین خودمان را به مقوله دفاع مقدس و جنگ محدود نکردیم؛ هر جایی که انقلاب اسلامی یک فتحی را رقم زده، خود را موظف دانستیم که راوی آن فتح باشیم
مستند چهار قسمتی «حلقه‌های باروتی»، با محوریت سینمای جنگ و دفاع مقدس است که برای هفته دفاع مقدس آماده شده است. در این مجموعه مستند برای اولین بار به سینمای جنگِ قبل از انقلاب اسلامی پرداختیم. شروع روایت این مستند از فیلم‌های دفاع مقدسی تولید شده در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی تا سال‌های اخیر است؛ جالب است بدانید که قبل از انقلاب هم چیزی به اسم «سینمای جنگ» داشتیم و چند فیلم سینمایی با همین موضوع ساخته شده است. در این مجموعه، گفت‌وگوهایی با کارگردانان این آثار از جمله آقایان کمال تبریزی، شهریار بحرانی و … داشتیم.
کارگردان مجموعه مستند «حلقه‌های باروتی»، عباس شایقی است و از نظر شیوه روایت هم مصاحبه دارد، هم تصاویر آرشیوی. و از قضا تصاویر آرشیوی آن کمتر دیده شده هم هست.
مستند «جنگ در آب»، دیگر تولید روایت فتح به مناسبت هفته دفاع مقدس است. محوریت این مستند، عملیات مهندسی در دفاع مقدس است و به عملیات آبی خاکی که توسط مهندسین سپاه در جنگ رقم خورد و پل‌های شناوری که داخل رودخانه‌ها زدند، می‌پردازد.
علاوه براین مستندها که برای پخش از تلویزیون در هفته دفاع مقدس آماده شده، چند کار دیگر هم داریم که جشنواره‌ای است و بعد از برگزاری جشنواره‌ها به تلویزیون می‌روند. یکی از این آثار، مستند «چلیپا و هلال» نام دارد که همزمان با هفته دفاع مقدس طی مراسمی رونمایی خواهد شد. موضوع این مستند بسیار جذاب است و به همجواری بلافصل یک مسجد و یک کلیسا در شهر آبادان می‌پردازد. جالب است بدانید که سابقه کلیسا از مسجد بیشتر است و هر دو آنها در دوران دفاع مقدس و در پشتیبانی از رزمنده‌ها بسیار فعال بودند. این مستند به خوبی نشان می‌دهد که در زمان جنگ، روحیه مقاومت و دفاع از کشور تنها به مسلمانان اختصاص نداشته و موضوعی فراتر از ادیان بوده است.
در مجموعه مستند «حلقه‌های باروتی» برای اولین بار به سینمای جنگِ قبل از انقلاب اسلامی پرداختیم. جالب است بدانید که قبل از انقلاب هم چیزی به اسم «سینمای جنگ» داشتیم و چند فیلم سینمایی با همین موضوع ساخته شده است.
راوی این مستند، خود مسجد و خود کلیسا هستند؛ راوی مسجد با لهجه آبادانی سخن می‌گوید و راوی کلیسا لهجه ارمنی دارد. شوخی‌های جذابی نیز در زیرمتن کار قرار داده شده که باعث جذابیت بیشتر مستند می‌شود.
– ظاهرا به ساخت مستندهای اقتباسی نیز پرداخته‌اید؛ درست است؟
بله؛ یکی از کارهایی که چند سال است در روایت فتح آغاز کردیم و اتفاقات خوبی را رقم زده، ساخت مستندهای اقتباسی از کتاب‌های منتشر شده توسط انتشارات روایت فتح است. همانطور که می‌دانید انتشارات روایت فتح، از ناشران برتر حوزه دفاع مقدس است و همه ساله کتاب‌های ارزنده‌ای را تولید می‌کند. برهمین اساس، برنامه‌ریزی کردیم که هر سال حداقل یکی از کتاب‌های دفاع مقدس روایت فتح را تبدیل به فیلم مستند بکنیم.
کتاب «تو یک ژنرالی» یکی از همین آثار است و روایتی متفاوت از زندگی جانباز، هنرمند و ورزشکار آقای داوود عامری است. او در عین اینکه جانباز است و یکی از پاهای خود را از دست داده، کوهنورد حرفه‌ای است و بسیاری از قله‌های ایران و خارج از کشور را فتح کرده است. علاوه براین، او عکاس حرفه‌ای هم هست و در بسیاری از جشنواره‌های معتبر خارجی داوری کرده و یا برگزیده شده است. احساس کردیم که این سوژه می‌تواند موضوع خوبی برای ساخت فیلم مستند باشد. نام مستند «خیره به خورشید» است و آقای محمدصادق اسماعیلی آن را کارگردانی کرده است. این مستند آماده شده و برای جشنواره‌ها ارسال خواهد شد.
مستند دیگری که به صورت مستقیم به دفاع مقدس نمی‌پردازد، ولی برداشت ما این است که در ادامه همان مسیر دفاع مقدس است، مستندی به اسم «فرمانده» ساخته آقای مرتضی دهنوی است. این مستند پرتره راجع به فرمانده ناوِ دنا است. همان ناوی که متعلق به نیرو دریایی ارتش بود و به دور دنیا سفر کرد. مستندساز ما 10 روز آخر آن سفر را با ناو گروه همراه است و از عمان به ایران، صحنه‌ها را از داخل ناو تصویربرداری کرده است
یکی از دلایلی که به این موضوع پرداختیم این بود که این فرمانده یکی از فرماندهان نیروی دریای بعد از انقلاب است و تنها 40 سال سن دارد. او جنگ را در کودکی تجربه کرده، اما روحیه‌اش شبیه به شهدانی همچون همت و خرازی است و با همان معنویت و شادابی به دور دنیا سفر و برای نیروی دریایی ایران افتخار می‌کند. جالب است بدانید که تیم همراه ایشان اعم از مهندسین و کارکنان، همگی دهه هفتادی و جوان‌‌‌های بعد از جنگ‌اند.
– تولیدات مستند شما برای پرداخت به موضوع غزه و فلسطین چگونه است؟
یکی دیگر از مستندهایی که توسط روایت فتح تولید و آماده پخش شده، موضوع طوفان الاقصی است که سال گذشته به وقوع پیوست. هفته اول که طوفان الاقصی به وقوع پیوست، تیمی را به جنوب لبنان اعزام کردیم و مستندی با نام «کمی نزدیک‌تر» را تولید کردیم. این مستند هم‌اکنون آماده پخش شده و امیدواریم در سالروز این اتفاق از تلویزیون پخش بشود. البته آن را به جشنواره سینما حقیقت ارسال نکردیم، چرا که جشنواره سینما حقیقت سخت‌گیری‌های خاصی روی پخش فیلم‌ها از تلویزیون دارد. بنابراین این مستند را به جشنواره تلویزیونی مستند ارسال کردیم.
علاوه براین، یک مستند کوتاه 15 دقیقه‌ای به صورت همزمان با موضوع فلسطین تولید شد که نامش «عاطقه» است. این مستند درباره زندگی خانمی به نام عاطقه است که منزل او در جنوب لبنان است و در روزهایی که بسیاری از اهالی جنوب لبنان، این منطقه را رها کرده‌اند و رفتند، او هم‌چنان ایستادگی کرده و در آنجا زندگی می‌کند. او کمک‌های زیادی به رزمندگان حزب الله می‌کند و به آنان نان و غذا می‌رساند. در مستند می‌بینیم همزمان که او در حال زندگی در جنوب لبنان است، هواپیماهای اسرائیلی می‌آیند و می‌روند و بمباران می‌کنند. با این حال او بسیار جسورانه و مقتدر ایستادگی می‌کند.
علاوه براین، مستند بازسازی «آرمان» درباره شهید آرمان علی‌وردی است که به تازگی تولیدش به اتمام رسیده است. این مستند روایتگر بعضی از خاطرات شهید آرمان علی وردی از قول خانواده و دوستان اوست.
– آیا نگاهی به موضوعات اجتماعی و چالش‌های این حوزه نیز داشته‌اید؟
اشاره کردم که مستندهای روایت فتح به موضوعات مختلفی می‌پردازد و تنها منحصر به چند موضوع خاص نیست. بر همین اساس، به سراغ موضوع حجاب رفتیم و مستندی را در این زمینه ساختیم. همانطور که می‌دانید مقوله حجاب یکی از موضوعات روز جامعه است و متاسفانه بی روایت هم باقی مونده است. علاوه براین، سیاستمدارها ضریب زیادی به آن می‌دهند. خیلی فکر کردیم که چگونه به مقوله حجاب بپردازیم؟ اینکه بگوییم حجاب دستور اسلام است، قانون است و … در نهایت به این نتیجه رسیدیم که موضوع حجاب را از زاویه نگاه دیگری مورد بررسی قرار بدهیم. رهبر معظم انقلاب جمله‌ای دارند و می‌فرمایند: ما در مقوله زن نسبت به غرب طلبکاریم نه بدهکار؛ بنابراین نباید بهشان پاسخ بدهیم، بلکه طلبکاریم. همین موضوع خط اصلی ما برای ساخت مستند شد.
چند سال پیش کتابی به اسم «انقلاب ژاکت‌های دکمه‌دار» نوشته شده بود و به موج حجاب‌خواهی در غرب می‌پرداخت. به نظرم سوژه این کتاب بسیار مهم است، چرا که یادآوری می‌کند در موضوع حجاب باید حالت آفندی داشته باشیم، نه پدافندی. هم‌اکنون، بسیاری از زنان غربی به واسطه ترویج مفاهیم اسلامی و مهاجرت بسیاری از مسلمان‌ها، با مقوله حجاب آشنا و به آن علاقه‌مند شدند و خیلی علاقه‌مند شدند؛ برای مثال، در بسیاری از فروشگاه‌های کشورهای مختلف، چادر، مانتو و روسری به فروش می‌رسد. برهمین اساس، سراغ این موضوع رفتیم که در غرب با اینکه در فیلم‌ها و تبلیغات ظاهرا اهمیتی به حیا و پوشش داده نمی‌شود، اما در لایه‌های زیرین جامعه، حرکت به سمت حجاب مشهود است و این مقوله آرام آرام جایگاه خودش را در آن کشورها پیدا می‌کند.
خیلی فکر کردیم که چگونه به مقوله حجاب بپردازیم؟ رهبر معظم انقلاب جمله‌ای دارند و می‌فرمایند: ما در مقوله زن نسبت به غرب طلبکاریم نه بدهکار؛ بنابراین نباید بهشان پاسخ بدهیم، بلکه طلبکاریم. همین موضوع خط اصلی ما برای ساخت مستند «در مصاف کلیشه‌ها» شد.
نام این مستند «در مصاف کلیشه‌ها» است و محمدرضا گودرزی مهر کارگردان آن است. در آن، با بسیاری از فعالان رسانه‌ای و حوزه‌های اجتماعی کشورهای مختلف صحبت شده است. امیدوارم این فیلم بتواند بتونه آن اثرگذاری که مد نظر ما هست را داشته باشد.
یکی دیگر از مقوله‌هایی باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، حوزه کارهای جهادی و خدماتی است که در مناطق مختلف کشور به ویژه نقاط محروم ارائه می‌شود. معتقدیم توجه به الگوهای جهادی یکی از موضوعاتی است که در راستای دفاع مقدس است و باید خدمات ارائه شده در این حوزه به تصویر کشیده شود.
مستند «گلستان ابراهیم» روایتی از همین جنس است. این مستند پرتره‌ای از یک طلبه جهادگر در روستاهای استان گلستان است. او در مسیر فعالیت‌های جهادی خود با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود اما در نهایت موفق می‌شود آن روستا را با ترویج کاشت گیاهان دارویی از این رو به آن رو بکند و با اشتغال‌‌زایی و احیای کشاورزی زندگی مرفه‌تری را برای مردم آن منطقه به ارمغان بیاورد. جالب است بدانید که اهالی روستاهای اطراف نیز به او مراجعه می‌کنند و از او کمک می‌گیرند تا در روستای خودشان چنین اتفاقی را رقم بزنند.
– این روزها مشغول تولید چه آثار جدیدی هستید؟
این روزها مشغول تولید یک مجموعه 15 قسمتی به نام «مهندسی در جنگ» هستیم که نقش مهندسی را در دفاع مقدس مورد بررسی قرار می‌دهد. مستند «جنگ در آب» موضوع محور بود اما این مجموعه به تمامی ابعاد مهندسی در جنگ می‌پردازد. در این مجموعه با بسیاری از مهندسینی که در زمان دفاع مقدس و در عملیات‌های آبی و خاکی حضور داشتند، مصاحبه کردیم. این مجموعه با همکاری مهندسی سپاه تولید می‌شود و هدف‌مان این است که برای هفته دفاع مقدس سال آینده آماده پخش بشود.
علاوه براین، یک مجموعه 3 قسمتی به اسم «دسته ایمان 2» داریم. یکی از تولیدات شهید آوینی در زمان دفاع مقدس، «دسته ایمان» بود که به رزمندگان دفاع مقدس می‌پرداخت. به پیشنهاد آقای کیوان‌نیا، از پیشکسوت‌های روایت فتح که در آن زمان با شهید آوینی همراه و فیلمبردار او بوده، تصمیم گرفتیم مستند «دسته ایمان 2» را بسازیم. در این مستند سراغ همان رزمندگان دفاع مقدس که همه ساله به پادگان دوکوهه می‌روند، رفتیم و مستندی را با حال و هوای امروزشان ساخته‌ایم.
همچنین در یک مجموعه 5 قسمتی، به مقالات شهید آوینی می‌پردازیم. روایت فتح عجین شده با شهید آوینی است و به گفته رهبر معظم انقلاب، شهید آوینی سید شهیدان اهل قلم است. با این حال احساس کردیم «اهل قلم بودن» ایشان مورد غفلت قرار گرفته است. برهمین اساس تصمیم گرفتیم 5 مقاله از ایشان را که با نگاه و نیاز امروز جامعه ما هم‌خوانی بیشتری دارد، تبدیل به مقالات تصویری بکنیم. در این مستند، بر مبنای همان مقالاتی که شهید آوینی نوشته، روایتی تصویری تولید کرده‌ایم تا همان مفاهیم را با زبانی جذاب و گیراتر ارائه بکنیم.
کارگردان این مجموعه، آقای محسن کریمیان است که پیشتر مجموعه مستند ضد را ساخته بود. امیدواریم بتوانیم این اثر را به سالگرد شهید آوینی در سال 1404 برسانیم. 5 مقاله انتخاب شده به موضوعات اقتصادی، اجتماع، سینما، استعمار و حوزه عام فرهنگ می‌پردازد.
بخش دوم این گفت و گو به زودی منتشر می شود.
گفت‌وگو از: علیرضا رحیم بصیری
source