هانی رستگاران، مسئول ثبت آثار و حریم میراث ملی استان سمنان در یادداشتی نوشت: ساکنان محدوده یک اثر ثبت جهانی می‌توانند از امتیازات ویژه این رخداد مهم در رشد و اعتلای محل زیست خود و تقویت اقتصاد خانواده و منطقه استفاده بهینه کنند، به‌شرط آنکه به‌درستی آموزش‌دیده و هدایت شوند، امری که متأسفانه در کشور ما برای جامعه محلی به‌صورت ارگانیک انجام می‌شود و ممکن است بهره ویژه‌ای که باید ایجاد نشود بعد از سال‌ها مغفول بماند.
ایران سه سال پس از تشکیل کنوانسیون در دومین اجلاس یونسکو در سال ۱۹۷۵ میلادی به همت پرفسور شهریار عدل تنها توانسته بود میدان نقش‌جهان اصفهان، چغازنبیل و تخت جمشید را ثبت جهانی کند و در سال‌های اخیر این روند در ایران سرعت گرفته است. کشورهای عضو کنوانسیون با همیاری درزمینه محافظت و مراقبت از میراث طبیعی و فرهنگی جهان، تعهد خود را در قبال حفظ میراث ما برای نسل‌های آینده تبیین می‌کنند. اعتبار ناشی از پیوستن به کنوانسیون و داشتن محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت‌شده‌اند، عاملی است که سبب افزایش توجه و آگاهی کشورهای عضو نسبت به حفاظت از این میراث می‌شود.
در باب بسطام باید گفت، بسطام شهری بسیار زیبا و تاریخی در شش کیلومتری شمال شاهرود است قدمت آن را از یافته‌های تپه چخماق و آثار به‌دست‌آمده ۹ هزار سال تخمین می‌زنند و آثاری با قدمت بیش از ۷۰ قرن در این منطقه یافت شده است. بسطام دارای یک محور مهم فرهنگی، گردشگری و میراثی است مجموعه‌ای شامل امامزاده محمد (ع) و مقبره بایزید بسطامی که تاریخ دفن آن را قرن سوم هجری دانسته‌اند تا امام زاده و ایوان الجایتو که به‌مرور طی سال‌های قرن چهارم، هشتم و دوران ایلخانان به آن افزوده‌شده است.
مجموعه‌ای فاخر و بسیار قدیمی و کم‌نظیر که طی سال‌های اخیر بسیار درگیر و دار ثبت جهانی قرار داشته و مدام پیرامون آن وعده‌هایی داده می‌شود. ثبت این مجموعه تاریخی اما روزبه‌روز دشوارتر می‌شود و زمان نیز روزبه‌روز می‌گذرد. زمانی طلایی که اگر یک دهه قبل عزم و اراده کافی برای ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام وجود داشت امروز شاهد تحقق این امر بودیم. موضوعی که می‌تواند نام بسطام را بار دیگر بر تارک ایران‌زمین، به طنین دربیاورد و این قطب عرفان، به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری دنیا نیز بدل شود. مجموعه تاریخی بسطام تاکنون برای این شهر کوچک تنها عنوان شهر نمونه گردشگری را به دنبال داشته است عنوانی که بیش از هر کس دیگر، ساکنان شهر بسطام، نمادین بوده و کمترین زیرساخت‌های گردشگری برای بهره‌برداری بهینه گردشگران و رفاه حال مراجعان که بخشی از آن مهمانان خارجی هستند، فراهم نیست. این موضوع برای شهری که میزبان زادالعارفین بایزید بسطامی و محمد (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است، نه‌تنها آن‌گونه که باید درخور شأن ایشان نیست بلکه نمود بارزی از فقدان عزم یا چالش‌های بزرگ مدیریتی پیشروی ساماندهی و ایجاد فضای مناسب میزبانی از گردشگران و به‌تبع پیگیری فرآیند ثبت جهانی این اثر بی‌بدیل است.
مجموعه تاریخی بسطام شامل آثار ارزشمندی از دوره‌های تاریخی مختلف و سبک‌های معماری متنوع، یکی از مجموعه‌های بی‌نظیر در سطح کشور است و از سال ۲۰۰۷ در لیست انتظار آثار ثبت جهانی در یونسکو با کد ارجاع ۵۱۹۸ قرارگرفته است. مجموعه تاریخی بسطام حداقل سه معیار از معیارهای ده‌گانه ثبت جهانی یک اثر را کسب کرده که در نوع خود قابل‌توجه بوده و بقیه معیارهای موجود نیز مربوط به میراث طبیعی یا ناملموس است. علاوه بر مجموعه تاریخی بسطام، برج و باروی تاریخی شهر نیز در پرونده موقت در لیست انتظار، ثبت‌شده که متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل ساخت‌وسازهای غیرقانونی و بدون ضابطه و مقررات و استعلام از مراجع ذی‌صلاح قانونی، موانعی را برای ثبت این مجموعه ایجاد کرده است. در حریم مجموعه نیز ساختمان‌های با ارتفاع غیرمجاز وجود دارد که ضرورت ساماندهی آن‌ها برای تسهیل در فرآیند ثبت جهانی مجموعه بایزید بسطامی بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
ثبت جهانی اثر تاریخی بسطام که علاوه بر آرامگاه سلطان‌العارفین بایزید بسطامی شامل اماکن تاریخی و مذهبی دوره سلجوقی می‌شود، درگرو مدیریت واحد و یکپارچه که می‌بایست در تعامل فی‌مابین اداره‌ها اوقاف و امور خیریه استان و میراث فرهنگی شکل گیرد است؛ این مهم چندین بار به مراحل نهایی رسید اما تغییرات مدیریتی و عدم آشنایی به مسائل در این تغییرات موجب شد تا موضوع تعامل در ایجاد مدیریت یکپارچه مجموعه با چالش و وقفه روبرو شود. چند سالی است که مردم و مسئولان برای حفظ این آثار و همچنین توسعه صنعت گردشگری بسطام درخواست ثبت جهانی این مجموعه رادارند اما این مسئله در طول این سال‌ها با مشکلاتی روبرو بوده که مانع از ثبت جهانی آن شده است.
مجموعه تاریخی بسطام و خرقان در لیست انتظار ثبت جهانی یونسکو قرار دارند، یکی از الزامات ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام، آزادسازی و ساماندهی محدوده عرصه و حریم این مجموعه تاریخی است و تحقق این امر گذشته از تأمین اعتبار موردنیاز، مستلزم کوشش و پیگیری‌های مجدانه مسئولان استانی در سطح کشور و بهره‌برداری صحیح از ظرفیت‌های ارتباطی سیاسی و اقتصادی داخل استان است. ایجاد نوعی از سازوکار اجرایی جذب کمک‌های مالی جهت تحقق امر ساماندهی حریم، پیگیری جهت ایجاد مدیریت واحده مجموعه و رفع موانع و محدودیت‌های پیرامون ثبت مجموعه، از ضروریاتی است که باهمت همگانی و یک مدیریت باانگیزه و کارآمد امکان‌پذیر و در دسترس است.
شایان‌ذکر است مجموعه تاریخی بسطام در سال 1401 در فهرست میراث جهان اسلام به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
source